Monitoring przyrodniczy realizowany jest w Roztoczańskim Parku Narodowym od początku jego istnienia przy czym zakres systematycznie się powiększa i dopasowany jest (ulegając pewnym modyfikacjom) do bieżących potrzeb i wymagań.
Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Roztocze funkcjonuje jako wewnętrzna komórka organizacyjna Roztoczańskiego Parku Narodowego. Obszar badawczy Stacji Bazowej ZMŚP zdefiniowany został w granicach Roztoczańskiego Parku Narodowego i w jego otulinie, który podzielono na trzy strefy:
- zlewnia reprezentatywna rzeki Świerszcz o powierzchni około 4651 ha, gdzie prowadzone są kompleksowe pomiary w ramach programu podstawowego ZMŚP,
- zlewnia cząstkowa rzeki Świerszcz o powierzchni 1815 ha (obejmująca ciek bez dopływów – do profilu Malowany Most), która wyznaczona została na potrzeby bilansowania w kontekście obiegu materii i przepływu energii z powietrza, opadów i wód powierzchniowych,
- otulina zlewni badawczej, obejmująca cały obszar RPN oraz otulinę Parku (o powierzchni ok. 35000 ha), gdzie będą prowadzone badania w ramach programu podstawowego oraz badania w ramach programu rozszerzonego (zwłaszcza badania w ramach podsystemu monitoringu przyrody).
Zakres działalności Stacji Bazowej Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Roztocze – koordynującej monitoring w Roztoczańskim Parku Narodowym – został ujęty w projekcie planu ochrony RPN i obejmuje monitoring ujęty w dwóch blokach tematycznych:
I. Państwowy Monitoring Środowiska
- Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego (ZMŚP)
- Monitoring Ptaków Polski
- Monitoring siedlisk i gatunków Natura 2000
II. Monitoring przyrodniczy Planu Ochrony Roztoczańskiego Parku Narodowego
- Monitoring ekosystemów leśnych
- Monitoring nieleśnych ekosystemów lądowych
- Monitoring ekosystemów wodnych
- Monitoring gatunków roślin, grzybów i ich siedlisk
- Monitoring gatunków zwierząt i ich siedlisk
- Monitoring przyrody nieożywionej
- Monitoring siedlisk i gatunków obszarów Natura 2000 w granicach Parku
- Monitoring walorów krajobrazowych
- Monitoring wartości kulturowych
- Monitoring udostępnienia dla nauki, edukacji i turystyki
Badania naukowe w parkach narodowych prowadzone są w celu poznania środowiska przyrodniczego, walorów krajobrazowych, kulturowych i historycznych oraz identyfikacji zagrożeń, w tym wypracowania metod skutecznej ochrony.
Ze względu na wyjątkową wartość przyrodniczą, tereny obecnego Parku były przedmiotem zainteresowania naukowców już od lat osiemdziesiątych XIX wieku. Udostępnienie terenu Parku dla celów naukowych było ewidencjonowane i dokumentowane przez pracowników naukowych RPN już od 1975 r. Koordynacją badań naukowych zajmowali się początkowo pracownicy Działu Naukowego a następnie Działu Ochrony Przyrody. W chwili powstania Ośrodka Edukacyjno-Muzealnego, rolę koordynacji nauki przejął Dział Nauki i Edukacji, zaś od roku 2011 – Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Roztocze.
W latach 1975-2012 zrealizowano w RPN 664 tematy badawcze wykonywane przez: instytucje naukowe, przedstawicieli służb ochrony przyrody (w tym pracowników RPN), profesjonalne organizacje przyrodnicze, szkoły średnie i osoby indywidualne. Większość z nich (70%) dotyczyła wykonywania badań w ramach prac habilitacyjnych, doktorskich, magisterskich, inżynierskich i licencjackich. Pozostałe 30% prac wykonywano w ramach grantów i innych projektów badawczych. Znaczna część uzyskanych wyników została opublikowana na łamach naukowych periodyków lub wykorzystana w innych opracowaniach (monografiach, publikacjach pokonferencyjnych).
Opracowanie:
RPN/SB ZMŚP Roztocze
Tekst: Przemysław Stachyra