Ochrona przyrody w Roztoczańskim Parku Narodowym
Ochrona przyrody i sposoby tej ochrony reguluje prawo uchwalone przez polski Parlament. Zgodnie z nim w Roztoczańskim Parku Narodowym wyodrębniono następujące strefy działań ochronnych:
I. Strefa ochrona ścisłej
Ochrona ścisła polega na całkowitym pozostawieniu obszaru siłom przyrody oraz zaniechaniu jakiejkolwiek ingerencji człowieka. Ochrona ścisła umożliwia swobodny przebieg procesów ekologicznych. Obejmuje wyłącznie tereny będące własnością Państwa.
Powierzchnia strefy ochrony ścisłej w RPN zajmuje 1029,22 ha i obejmuje pięć obszarów:
- Jarugi – 353,67 ha
- Bukowa Góra – 135,32 ha
- Nart – 275,72 ha
- Czerkies – 160,57 ha
- Międzyrzeki – 103,94 ha
II. Strefa ochrony czynnej
Ochrona czynna według prawa „wyraża się w czynnym oddziaływaniu na stan ekosystemów i ich składników przez stosowanie zabiegów ochronnych, hodowlanych i pielęgnacyjnych". Jej celem jest przywrócenie lub utrzymanie określonego stanu przyrody, jej elementów żywych i nieożywionych, dzięki stosowaniu różnorodnych zabiegów zależnie od rodzaju ekosystemu. Powierzchnia strefy ochrony czynnej w RPN zajmuje powierzchnię 7242,22 ha, będąca wyłącznie własnością Państwa.
III. Strefa ochrony krajobrazowej
Polega ona na zachowaniu cech charakterystycznych danego krajobrazu. W Parku ochrona krajobrazowa pozwala na utrzymanie gospodarczego użytkowania danego obszaru. Status ten nadano terenom zagospodarowanym (budynki, plaża parking, oraz części terenów rolniczych). Ochroną krajobrazową objęto także grunty w granicach Parku, niebędące własnością Państwa. Całkowita powierzchnia strefy ochrony krajobrazowej obejmuje 211,39 ha.
Wewnątrz otuliny Parku utworzono strefę ochronną zwierząt łownych o łącznej powierzchni 2118,98 ha. Są to obszary wyłączone z obwodów łowieckich i wraz z obszarem Parku tworzą ekologicznie zwartą całość, pozwalającą na objęcie ochroną populacji dużych ssaków: jeleni, saren, dzików, wilków i rysi.
Dla Parku sporządzany jest Plan ochrony, zatwierdzany przez Ministra Środowiska. Projekt Planu ochrony Parku wykonuje Dyrektor Parku na okres 20 lat, a prace przy wykonaniu projektu Planu polegają na:
- ocenie stanu zasobów, tworów i składników przyrody, walorów krajobrazowych, wartości kulturowych oraz istniejących i potencjalnych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych, która może być wykonana w formie szczegółowych opisów;
- opracowaniu koncepcji ochrony zasobów, tworów i składników przyrody oraz wartości kulturowych, a także eliminacji lub ograniczania istniejących i potencjalnych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych;
- wskazaniu zadań ochronnych, z podaniem rodzaju, zakresu i lokalizacji.
Park narodowy, zgodnie z jego prawną definicją, obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi
i edukacyjnymi, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe.
Celami ochrony przyrody Roztoczańskiego Parku Narodowego są:
- utrzymanie oraz zapewnienie niezakłóconego przebiegu procesów ekologicznych,
- utrzymanie ciągłości istnienia oraz trwałości ekosystemów,
- zachowanie różnorodności biologicznej oraz dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego,
- zapewnienie ciągłości istnienia oraz trwałości gatunków roślin, zwierząt i grzybów, wraz z ich siedliskami, poprzez ich utrzymanie lub przywrócenie do właściwego stanu ochrony,
- utrzymanie walorów krajobrazowych oraz zadrzewień,
- kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukację, informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody.
W zależności od specyfiki poszczególnych ekosystemów, istniejących zagrożeń oraz możliwości eliminacji tych zagrożeń, działania ochronne mogą przybierać różne formy. Są one określone w Planie ochrony Parku, bądź zadaniach ochronnych i zawierają zdefiniowanie zagrożenia, sposoby ochrony czynnej, miejsca udostępniane dla nauki, edukacji, turystyki
i rekreacji. Wyznaczone w Parku obszary ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej są sposobem ochrony poszczególnych powierzchni. Celem obszaru ochrony ścisłej – 12,1 % powierzchni Parku – jest utrzymanie przebiegu naturalnych procesów przyrodniczych. Obszar ochrony czynnej, przy której możliwa jest ingerencja człowieka w celu uzyskanego pożądanego efektu działań ochronnych stanowi 85,4 % jego powierzchni. Ochronie krajobrazowej, posiadającej najniższy status ochronny w skali Parku podlega 2,5 % jego powierzchni. Jej celem jest utrzymanie lub odtworzenie regionalnych cech krajobrazu kulturowego.
Głównym celem ochrony w Roztoczańskim Parku Narodowym są ekosystemy leśne zajmujące 95% jego powierzchni. Ochroną objęte są również:
- przyroda nieożywiona;
- ekosystemy leśne;
- nieleśne ekosystemy lądowe;
- ekosystemy wodne;
- rośliny, grzyby i ich siedliska;
- zwierzęta i ich siedliska;
- krajobraz;
- wartości kulturowe.
Ochrona przyrody nieożywionej (struktur i utworów geologicznych, form morfologii terenu i zasobów wodnych obszaru oraz gleb) polega na likwidacji procesów erozyjnych zainicjowanych w wyniku antropopresji, ograniczeniu odpływu wód rowami melioracyjnymi, oraz zapobieganiu zarastania powierzchni odsłonięć i wychodni skalnych. Aktywna ochrona w ekosystemach leśnych ma na celu przywrócenie lasom właściwego, stosownego do siedliska składu gatunkowego oraz odpowiednią strukturę wiekową i przestrzenną. Nieleśne ekosystemy lądowe to w ogromnej swej większości obszary użytkowane gospodarczo w przeszłości: dawne grunty orne, pastwiska, ekstensywnie użytkowane łąki w dolinach rzecznych. Ich aktywna ochrona głównie polega na hamowaniu wtórnej sukcesji leśnej poprzez wycinanie, wykaszanie, wypas starych ras zwierząt gospodarskich. W ekosystemach wodnych podejmuje się aktywne działania mające na celu niedopuszczenie do zanieczyszczenia wód płynących ze źródeł zewnętrznych oraz usuwanie zanieczyszczeń stałych, naniesionych w okresach wezbrań wód. Ochrona flory i fauny prowadzona jest przede wszystkim poprzez ochronę siedlisk i mikrosiedlisk, zabezpieczenie przed wydeptywaniem i zgryzaniem przez dzikie zwierzęta roślinożerne. W wypadku zwierząt jest to zapewnienie wymaganych warunków rozmnażania (zwłaszcza płazom i gadom), miejsc schronienia oraz odpowiedniej bazy żerowej. Bardzo ważne jest także stworzenie zwierzętom możliwości bezpiecznego przemieszczania się w poprzek ciągów komunikacyjnych. Zarówno w przypadku flory jak i fauny prowadzone są działania ochronne polegające na eliminacji obcych gatunków inwazyjnych. W parku narodowym ochronie podlegają także krajobraz i wartości kulturowe obszaru. Ochrona krajobrazu polega na zachowaniu swoistej mozaiki różnych typów ekosystemów. Ochrona czynna dotyczy także takich elementów krajobrazu, jak istniejących w obszarze parku zabytkowych zabudowań wraz towarzyszącymi im zespołami parkowymi, zadrzewień osad, a także innych instalacji i konstrukcji kultury materialnej.
Większość zadań związanych z aktywną ochroną przyrody na obszarze Parku będącym własnością Państwa jest realizowana przez pracowników Parku Narodowego. Oni także odpowiadają za organizację badań naukowych i monitoringu środowiska, przygotowanie Parku do zwiedzania, działalność edukacyjną oraz zwalczanie przestępstw i wykroczeń dotyczących ochrony przyrody. Dla osiągnięcia swoich celów Park współpracuje z wieloma instytucjami i organizacjami oraz korzysta z krajowych i zagranicznych źródeł finansowania.
Skuteczna ochrona walorów przyrodniczych i krajobrazowych Parku wymaga współpracy administracji Parku z lokalnymi władzami samorządowymi, instytucjami, organizacjami. Dotyczy to m.in. inwestycji związanych z ochroną środowiska, jak rozbudowa sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków czy rozwiązywanie problemów dotyczących gospodarki odpadami. Szczególne znaczenie ma współpraca Parku i samorządów przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego bądź przygotowywaniu decyzji lokalizacyjnych.
Opracowanie:
RPN/DOP
Tekst: Andrzej Tittenbrun