Kontynuując nasz cykl comiesięcznych raportów z badań monitoringowych zlewni Świerszcza, prowadzonych przez Roztoczański Park Narodowy w ramach Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Państwowego Monitoringu Środowiska GIOŚ przekazujemy Państwu kolejne informacje o tym jak kształtował się przebieg warunków klimatyczno-hydrologicznych w Roztoczańskim Parku Narodowym - w czerwcu roku 2020.
Średnia temperatura powietrza
Średnia temperatura czerwca wyniosła +18,1 oC, i była zaledwie o 0,8 oC wyższa od średniej wieloletniej. Można więc stwierdzić iż, tegoroczny czerwiec, pod względem termicznym, należał do przeciętnych w skali badań prowadzonych w RPN. Najniższa średnia temperatura wystąpiła w czerwcu 2014 r. - zaledwie +15,6 oC. Natomiast rekordowo ciepły był czerwiec ubiegłego roku ze średnią temperaturą wynoszącą aż +21,3oC, czyli o ponad 3 oC więcej niż średnia czerwca bieżącego roku. Tegoroczny czerwiec miał stosunkowo łagodny przebieg temperatury, tzn. nie wystąpiły w nim żadne ekstremalne zjawiska typu przymrozki, upały czy noce tropikalne. Najniższą temperaturę +3,3 oC odnotowano 4 czerwca, zaś najwyższą +29,8oC dnia 29 czerwca.
Opad atmosferyczny
Czerwiec bieżącego roku charakteryzował się jedną z najwyższych w historii badań, sumą opadów atmosferycznych (Ryc. 2). W ciągu całego miesiąca opad wyniósł aż 147,4 mm - co oznacza, że na każdy m2 powierzchni terenu spadło w ciągu tego miesiąca ponad 147 litrów wody. Wartość ta stanowiła blisko 200 % średniej wieloletniej, wynoszącej dla tego miesiąca niecałe 75 mm. Również dobowy rozkład opadów w ciągu miesiąca był stosunkowo równomierny (Ryc. 3.), co jest korzystne dla poprawy bilansu wodnego i odbudowywania się zasobów wodnych. W czerwcu odnotowano zaledwie 7 dni bez opadów. Niekorzystnym zjawiskiem był głównie burzowy - nawalny - charakter tych opadów, co sprzyjało bardziej ich spływowi niż infiltracji w głąb gleby. Dlatego na takie opady można się spodziewać większej reakcji w ilości wody spływającej Świerszczem oraz podniesieniu poziomu wody w torfowiskach niż wzrostu poziomu wód kredowych. Ponadto, burzowy charakter opadów sprawia, że są one bardzo nierównomiernie rozmieszczone w przestrzeni. Według danych monitoringu klimatycznego, w czerwcu spadło 147,4 mm na Floriance i 170,3 mm w Zwierzyńcu. Stosunkowo obfite opady maja i czerwca sprawiły, że suma opadów tych dwu miesięcy bieżącego roku wyniosła aż 279,4 mm i była wyższa od analogicznej sumy opadów maja i czerwca 2019 r. – o ponad 163 mm, czyli blisko 2,5-krotnie. Najobfitszy w opady był czerwiec 2013 r., kiedy to spadło prawie 197 mm deszczu, zaś najsuchszy był czerwiec ubiegłego roku z sumą opadów wynoszącą zaledwie 8,9 mm (Ryc. 2.).
Wilgotność względna powietrza
Średnia wilgotność powietrza w czerwcu 2020 r. wyniosła ponad 81% i była prawdopodobnie najwyższą wartością notowaną dla tego miesiąca w skali wielolecia badań w RPN. Średnia wieloletnia dla tego miesiąca wynosi 73,1%. Drugą najwyższą w historii badań średnią wilgotnością powietrza 81% charakteryzował się, jeszcze obfitszy w opady, czerwiec 2013 r. (Ryc. 4). Z kolei najniższa wilgotność 68,4% wystąpiła w bardzo ubogim w opady czerwcu 2019 r.
Klimatyczny bilans wodny
Klimatyczny bilans wodny to różnica pomiędzy przychodami wody (w postaci opadów), a jej stratami w procesie parowania (ewapotranspiracja). Tegoroczny czerwiec, podobnie jak i maj, miał wysoki, dodatni bilans wodny. We Floriance opady na 1 m2 powierzchni o ponad 84 litry przeważały nad parowaniem. Zrównoważyło to z nadmiarem deficyty wody, które powstały w miesiącach wiosennych. Warto zauważyć, że od 2014 r., przez kolejnych 5 lat, czerwiec miał ujemny bilans wodny z tendencją spadkową - 26 mm rocznie (R² = 0,625). Dopiero bieżący rok zmienił ten trend (Ryc. 5).
Spadki poziomu wód gruntowych
Wieloletni deficyt opadów atmosferycznych spowodował znaczne spadki poziomu wód gruntowych, zarówno w głęboko położonych wodach kredowych jak i w płytszych wodach powierzchniowych – torfowisk Międzyrzeki. W kwietniu 2020 r. odnotowano najniższy stan wód kredowych w całej historii pomiarów. Lustro tych wód znajdowało się prawie 17, 5 m poniżej poziomu terenu, i w stosunku do kwietnia 2013 r., obniżyło się aż o 166 cm. W maju pomimo znaczących opadów i dodatniego bilansu wodnego lustro wód kredowych obniżyło się o kolejne 5 cm i w stosunku do maja 2013 r., było niższe aż o 247 cm. Jednakże wysokie opady jakie wystąpiły zwłaszcza pod koniec maja i w czerwcu przyczyniły się do nieznacznego wzrostu poziomu lustra wód kredowych. W stosunku do maja bieżącego roku podniosło się ono o 7 cm. Z naszych obserwacji wynika, że wody opadowe potrzebują kilkudziesięciu dni by dotrzeć do poziomu wód kredowych. Dlatego, nawet przy braku znaczących opadów w lipcu, można się spodziewać dalszego, nieznacznego wzrostu poziomu wód kredowych, wynikającego z obfitych opadów czerwcowych. Jednakże odbudowa zasobów tych wód do poziomu jaki notowano na początku pomiarów, potrwa prawdopodobnie jeszcze długi czas. W aspekcie prowadzonych badań wieloletnich, poziom wód kredowych w czerwcu br. był niższy o ponad 3 m od najwyższego poziomu zmierzonego w czerwcu 2013 r. (Ryc. 6.) i utrzymał się w ciągu spadkowego trendu ostatnich 7 lat (Ryc. 6.).
Korzystna sytuacja termiczno-opadowa jaka wystąpiła w maju i czerwcu br. spowodowała zatrzymanie spadku, a następnie wzrost średniego poziomu zwierciadła wód gruntowych na torfowisku Międzyrzeki. W stosunku do maja br. średni poziom wód gruntowych torfowiska wzrósł o 10 cm (Ryc. 7). i znajduje się on obecnie na poziomie - 50 cm poniżej powierzchni terenu. W stosunku do czerwca 2013 r., w którym odnotowano najwyższy poziom zwierciadła tych wód jest on obecnie niższy już tylko o 17 cm. Warto pamiętać o tym, że wysoki poziom zwierciadła wody na torfowisku pozwala na jego stabilność i prawidłowe funkcjonowanie, poprzez zapobieganie niszczącym procesom murszenia torfu oraz rozwój roślinności, właściwej dla tego wyjątkowo cennego i rzadkiego w skali Europy ekosystemu.
Średni przepływ Świerszcza
Korzystna sytuacja termiczno-opadowa maja i czerwca spowodowała też ponad 2-krotny wzrost średniego przepływu Świerszcza – z 5 do 13 litrów na sekundę w stosunku do maja br. Mimo to pozostaje on na poziomie czerwca roku 2019 (Ryc. 8. ). Jeśli lipiec okaże się miesiącem z równie korzystnym bilansem wodnym to należy się spodziewać, że wobec opisanego wyżej podniesienia się poziomu wód w torfowiskach, przepływ w Świerszczu jeszcze wzrośnie. Jednakże znaczącego wzrostu ilości wody w Świerszczu można będzie się spodziewać dopiero gdy zostaną odbudowane zasoby wód kredowych, które w znaczącej mierze zasilają ten strumień. W stosunku do najwyższych przepływów zmierzonych w czerwcu 2013 r. (209 l/s) obecnie mierzony przepływ wody jest aż ponad 16-krotnie mniejszy. Jeśli kolejne miesiące tego roku nie okażą się równie korzystne pod względem termiczno-opadowym to nadal istnieje obawa, że strumień Świerszcz może odcinkami wysychać całkowicie, stając się ciekiem okresowym.
Opracowanie:
RPN/Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Roztocze
Tekst i ryciny: Zbigniew Maciejewski, Bogusław Radliński, Przemysław Stachyra, Anna Rawiak, Robert Stefański.