Wieloletnie badania prowadzone w Roztoczańskim Parku Narodowym - w Stacji Bazowej ZMŚP Roztocze, w ramach zintegrowanego monitoringu środowiska przyrodniczego, wskazują na znaczące zmiany zachodzące tak w obszarze klimatu jak i siedlisk leśnych. Szczególnie widoczna jest stała tendencja wzrostu średniej rocznej temperatury powietrza, przy silnej tendencji spadkowej rocznych sum opadów atmosferycznych (Ryc. 1) zarówno w układzie lat kalendarzowych (miesiące od I do XII) jak i hydrologicznych (miesiące od X roku poprzedzającego do X roku bieżącego). Przeciętnie każdego roku następował wzrost średniej rocznej temperatury powietrza o blisko 0,2oC, czemu towarzyszył spadek rocznej sumy opadów przeciętnie o 30 mm w układzie roku kalendarzowego do ponad 40 mm w układzie roku hydrologicznego (Ryc. 1).
Ryc. 1. Średnie roczne temperatury powietrza (oC) oraz sumy opadów atmosferycznych (mm) w układzie kolejnych lat hydrologicznych (u góry) i kalendarzowych u dołu.
Zmiany te wyraźnie przyśpieszyły od 2015 r., dając w dwu ostatnich latach najwyższe, w historii prowadzonych badań, średnie roczne temperatury powietrza - przy najniższych sumach opadów. Taka sytuacja termiczno-opadowa jest bardzo często przyczyną susz i posuch szczególnie groźnych dla wrażliwych siedlisk hydrogenicznych (bory wilgotne, bory bagienne, olsy, łęgi, torfowiska) oraz dla wrażliwych gatunków roślin - w tym drzew i krzewów. Ze względu na liczne sygnały o zamieraniu jodeł, rozwoju gniazd kornikowych czy więdnięciu i zanikaniu stanowisk rzadkich gatunków, które mogą wynikać z wystąpienia suszy, postanowiliśmy policzyć klimatyczny bilans wodny dla obszaru RPN i porównać go z danymi ze zmian poziomu wód gruntowych mierzonych w sieci piezometrów sąsiednich zlewni Szumu i Świerszcza.
Według definicji, klimatyczny bilans wodny (KBW) jest wskaźnikiem umożliwiającym określenie stanu uwilgotnienia środowiska (oceny aktualnych zasobów wodnych) przy wykorzystaniu danych meteorologicznych. KBW jest określany jako różnica pomiędzy przychodami wody (w postaci opadów), a stratami w procesie parowania (ewapotranspiracja).
Zgodnie z oczekiwaniami wartości KBW obliczonego dla obszaru parku wykazały bardzo duże spadki sięgające średniorocznie blisko 50 mm dla roku hydrologicznego i blisko 46 mm dla okresu wegetacyjnego (Ryc. 2 ). Przy czym już od roku 2015 widoczny jest ujemny bilans wodny dla sezonu wegetacyjnego, a od 2018 roku również w skali całego roku. Wielkości ujemnych wartości tego bilansu, sięgających ponad 200 mm w 2019 r., wskazują na wystąpienie suszy.
Potwierdzają to uśrednione wartości spadku poziomu wód gruntowych mierzonych w piezometrach rozmieszczonych w zlewniach Świerszcza i Szumu (Ryc. 3). Początkiem tych tendencji był stosunkowo suchy i gorący rok 2015.
Ryc. 2. Wartości klimatycznego bilansu wodnego w układzie lat kalendarzowych, hydrologicznych oraz okresów wegetacyjnych (IV-X) w mm.
Ryc. 3. Uśredniony spadek poziomu wód gruntowych w zlewniach Szumu i Świerszcza (w cm).
Podsumowując analizę posiadanych danych - wynikających z badań ZMŚP można stwierdzić, że od roku 2015 mamy wyraźną tendencję wzrostu temperatur powietrza przy spadku ilości opadów atmosferycznych. Skutkuje to ujemnym bilansem wodnym w okresie wegetacji roślinnej oraz okresami suszy w ostatnich dwu latach. Efektem tych zmian są wyraźne spadki poziomu wód gruntowych prawdopodobnie nie tylko w obu badanych zlewniach lecz także na całym obszarze RPN. Według prowadzonych przez nas pomiarów, od 2012 roku uśredniony spadek poziomów wód gruntowych w zlewni Świerszcza sięgnął 90 cm, natomiast w zlewni Szumu 33 cm.
Warunki te znacząco przyczyniły się do obserwowanych zmian w przyrodzie RPN, szczególnie w zakresie obserwowanego zamierania starszych jodeł oraz osłabienia innych gatunków drzew. Przy dłuższym utrzymywaniu się dotychczasowych tendencji, można oczekiwać poważnych degradacji i przekształceń, szczególnie w obrębie siedlisk hydrogenicznych.
Pomimo tak niskich wskaźników KBW obszar Roztocza (w tym RPN), według badań IUNG w Puławach, należy do uprzywilejowanych w kraju. Można się o tym dowiedzieć na stronie: http://www.susza.iung.pulawy.pl/KBW/14/
Opracowanie:
RPN/SB ZMŚP Roztocze
Tekst: Zbigniew Maciejewski, Bogusław Radliński, Przemysław Stachyra
