W mało zmienionych przez gospodarkę leśną fragmentach roztoczańskich lasów zaznacza się wyraźnie aspektowość runa. Oznacza to, że dynamika jego rozwoju uzależniona jest od dostępu światła słonecznego do dna lasu. Największe zwarcie wykazuje ono na wiosnę i w początkach lata.

W marcu i kwietniu, gdy promienie słoneczne ogrzeją podłoże, runo leśne zaczyna się rozwijać w bardzo szybkim tempie. Większość roślin, wchodząca w jego skład zakwita zanim drzewa liściaste rozwiną swoje listowie i znacznie zacienią dno lasu. Jest to stosunkowo krótki okres, co sprawia, że w ciągu tygodnia roztoczańskie buczyny i grądy zmieniają się nie do poznania. Z uśpionego zimowym snem, cichego, wręcz dostojnego lasu, gdzieprzeważa brunatna barwa zeszłorocznych liści w podłożu i szarość często ogromnych, monumentalnych pni drzew, do radosnego, tętniącego życiem, ginącego w promieniach wiosennego słońca, wielobarwnego „ogrodu”. Szarość pni przestaje być smutna i melancholijna, bo stanowi tylko tło dla przepięknych, różnokolorowych kobierców z kwiatów. Wrażenia estetyczne obserwatora są niezapomniane, a zjawisko powtarza się corocznie.

Jeszcze przed pełnią rozwoju runa, wiosnę w buczynie karpackiej zwiastuje wawrzynek wilczełyko – Daphne mezereum. Jest to niewielki krzew (30 -100 cm  wysokości), zakwitający od III do IV, pięknie pachnącymi, różowymi kwiatami, pojawiającymi się na gałązkach przed rozwojem liści. W tym samym czasie, na glebach zasobniejszych w węglan wapnia, często jeszcze przed całkowitym zanikiem pokrywy śnieżnej, z pod liści wyłaniają się lśniąco białe płatki śnieżyczki przebiśniega - Galanthus nivalis. W miejscach bardziej wilgotnych, możemy spotkać kępy szaro białych kwiatostanów lepiężnika białego - Patasites albus, wyrastających bezpośrednio z podziemnego kłącza, jeszcze przed rozwojem liści. W pierwszej fazie widoczne są tylko niewielkie pędzelki wystające z ziemi, później rozwijają się one w wysokie, pokryte lancetowatymi łuskami, pędy kwiatowe z półkolistymi kwiatostanami na szczycie.

Są to jednak tylko pojedyncze okazy przepowiadające rychłe nadejście wiosny. Następuje ono zazwyczaj w połowie kwietnia, w zależności od warunków pogodowych w danym roku. Gdy na bukach zaczynają nabrzmiewać pąki liściowe, dno lasu pokrywa się wielobarwnym kobiercem.

Najbardziej charakterystyczne są fioletowo-purpurowe łany żywca gruczołowatego – Dentaria glandulosa, od którego nazwę łacińską wzięło całe zbiorowisko leśne (Dentario glandulosae-Fagetum). Części nadziemne tej byliny rozwijają się od kwietnia do czerwca, latem zupełnie zanikają, by wyrosnąć się z kłączy na przyszłą wiosnę.

Innymi typowymi roślinami żyznych buczyn są wilczomlecz migdałolistny – Euphorbia amygdaloides oraz szczyr trwały – Mercurialis perennis. Rośliny te pojawiają się całymi łanami, mają niepozorne kwiaty, są to właśnie łany zielone.

 Zarówno żywiec jak i szczyr nie występują najczęściej samodzielnie – jak w pięknym dywanie poprzeplatane są niczym kolorowymi nićmi, wieloma innymi gatunkami roślin.
Na biało zakwita pospolity w całej Polsce zawilec gajowy – Anemone nemorosaoraz rzadsza od niego zdrojówka rutewkowata – Isopyrum thalictroides. Są to byliny z rodziny jaskrowatych. Zdrojówka w porównaniu z zawilcem jest wyższa, ma drobniejsze kwiaty ale po kilka na pędzie. Zawilec natomiast ma większy lecz pojedynczy kwiat o sześciu płatkach. Żółtymi kwiatami pokrywa się złoć żółta- Gagea lutea, z rodziny liliowatych, oraz znacznie rzadszy od poprzednika zawilec żółty – Anemone ranunculoides.

W wilgotniejszych miejscach znaleźć można zielono-żółtą  śledziennicę skrętolistną - Chrysosplenium artelnifolium. Jest to niewielka roślinka (5-15 cm wys.), o pełzających kłączach i długich rozłogach. Charakterystyczne dla tej rośliny jest złotawożółte nabiegnięcie najwyższych liści oraz kwiatów. Piękną niebieską barwą zachwycają kwiaty przylaszczki pospolitej - Hepatica nobilis, mającej do 20 cm wys., ciemnozielone, trzyklapowe liście i głównie sześciopłatkowe kwiaty wyrastające pojedynczo na łodyżkach.

Wieloma barwami mienią się kwiatostany kokoryczy pełnej - Corydalis solida oraz pustej – C. cava, roślin należących do rodziny dymnicowatych. Dorastają one do 30 cm wys., kwiatostany mają gęste, wzniesione, zwykle ponad 15-kwiatowe. Kokorycz pełna może mieć barwę od bladoróżowej i różowej poprzez fioletową do niebieskiej, a kokorycz pusta od żółtawobiałych po purpurowe.

Podobnymi kolorami mieni się miodunka ćma – Pulmonaria obscura.Jej korona z początku czerwona lub różowa później staje się fioletowoniebieska. Najpierw wyrastają 10-30 cm drobno ulistnione łodyżki, z koroną kwiatów na szczycie, a po przekwitnięciu pojawiają się znacznie większe, dość szorstkie liście odziomkowe.

Zupełnie odmienną i zadziwiającą rośliną jest bezzieleniowy, pasożytniczy łuskiewnik różowy – Lathraea squamaria. Zwykle w kwietniu lub maju spod zeschłych zeszłorocznych liści wyrasta mięsista łodyga pokryta bladoróżowymi łuskami o wys. 10-15 cm. Grono kwiatowe jest jednostronne, a kwiatostan żywo różowy. Roślina pasożytuje na korzeniach drzew i krzewów liściastych.

Nieco później, końcem kwietnia zakwita różowo-fioletowy groszek wiosenny – Lathyrus vernusi, żywiec cebulkowaty – Dentaria bulbifera, znacznie rzadszy niż żywiec gruczołowaty. Jest wyższy (do 60cm wys.), lecz kwiaty ma mniej okazałe różowe, czasem białe. W pachwinach liści widoczne są małe cebulki.

Już w maju, po rozwinięciu liści przez buki i pozostałe drzewa, do dna lasu dochodzi znacznie mniej światła słonecznego. Rozwija się podrost i podszyt. Natomiast wiele roślin runa leśnego powoli zaczyna przechodzić w ukryte formy życia, by za rok na nowo rozwinąć się w wielobarwny kobierzec kwiatów.

Opracowanie:
RPN/SB ZMŚP Roztocze
Tekst: Bogusław Radliński
Fotografie: 1-11, 13-15, 17 Bogusław Radliński, 12, 16 - Andrzej Tittenbrun