Widząc paproć podczas wycieczki po lesie, zazwyczaj przechodzimy obok obojętnie, nie wnikając w szczegóły
i nie zdając sobie sprawy z bogactwa gatunkowego i bogactwa form morfologicznych tej grupy roślin. Obok roślin o pokroju rozetowym, typowym dla paproci występują takie, które wyglądem zewnętrznym w cale nie przypominają paproci.

Na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego stwierdzono występowanie 21 gatunków paproci, od najpospolitszych takich jak orlica pospolita Pteridium aguilinum, czy wietlica samicza Athyrium filix-femine poprzez szereg gatunków nerecznicy, zachylnika, cienistki, po takie rzadkości jak nasięźrzał czy paprotnik. Oprócz gatunków typowo leśnych w Parku spotkamy paprocie naskalne porastające wychodnie mioceńskich zlepieńców: paprotnicę kruchą Cystopteris fragilis, zanokcicę skalną Asplenium trichomanes i murową A. ruta-muraria, czy rosnąca również jako epifit (czyli na pniach drzew) paprotkę zwyczajną Polypodium vulgare. Do najcenniejszych należą paprocie rosnące w murawach na śródleśnych polanach – podejźrzony.

Wśród roślin objętych ochroną paprocie stanowią drugą, pod względem liczebności grupę taksonomiczną po storczykach – 6 gatunków. Są to 4 gatunki z rodziny nasięźrzałowatych, o skomplikowanym cyklu rozwojowym (symbioza z grzybami): nasięźrzał pospolity Ophioglossum vulgatum, podejźrzon marunowy Botrychium matricariifolium, księżycowy B.lunaria i rutolistny B. multifidum. Paprocie te na wiosnę wypuszczają liście dzielące się na część asymilacyjną i zarodnionośną. Sporonośne liście zebrane są w obfite grona (u podejźrzonów) lub kłos (u nasięźrzała) i na wydłużonych łodygach sprawiają wrażenie pąków kwiatowych. Pełnia rozwoju większości gatunków przypada w okresie przesilenia wiosennego, a liście zarodnikujące ( początkowo zielone) przybierają barwę brązową – wyglądają najpierw jak pąki kwiatowe a później jak „przekwitnięte pędy”. Prawdopodobnie ten fakt przyczynił się do powstania legendy o kwiecie paproci, zakwitającym w noc świętojańską. Wprawne oko turysty może wypatrzeć pędy podejźrzona księżycowego na poboczu drogi lub przy szlaku turystycznym. Podejźrzony: marunowy i rutolistny rosną w Parku na pojedynczych stanowiskach, z uwagi na rzadkość występowanie w skali kraju zostały umieszczone w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin.

Ochronie gatunkowej podlegają również 2 gatunki paprotników - roślin górskich: kolczysty Polystichum aculeatum i Brauna P. braunii. Są to okazałe paprocie o liściach zebranych w rozetę, charakterystyczne dla półcienistych wąwozów lessowych porośniętych buczynami. Paprotnik kolczysty jest stosunkowo liczny na terenie RPN i ma zimozielone, lśniące, skórzaste liście. Paprotnik Brauna jest o wiele rzadszy, a jego cechą charakterystyczną są gęste, brunatne, jaśniejące z wiekiem łuski, obficie pokrywające nasadę liścia.
Paprocie postrzegane są zazwyczaj jako tło dla innych roślin, zachwycających nas pięknymi kwiatami czy owocami, są jednak ważnym składnikiem ekosystemu, nierzadko jego ozdobą.

Opracowanie:
RPN/SB ZMŚP Roztocze
Tekst: Bogusław Radliński
Zdjęcia: Bogusław Radliński