W październiku 2017 roku minęło dokładnie 20 lat od momentu rozpoczęcia przez RPN pomiarów w ogródku meteorologicznym położonym w dolinie Wieprza - na dziedzińcu Ośrodka Edukacyjno-Muzealnego RPN. Historia prowadzenia pomiarów w tym miejscu sięga końca lat 60. XX w. Już w latach 1967 – 1980, z inicjatywy nadleśnictwa Zwierzyniec, prowadzono tu pomiary opadów oraz temperatury powietrza. Do idei wznowienia pomiarów meteorologicznych w tym miejscu powrócono w 1997 r., z inicjatywy mgr Tadeusza Grabowskiego oraz ówczesnego dyrektora RPN mgr inż. Zdzisława Kotuły. W świetle podpisanego porozumienia o współpracy z dnia 29. 09. 1997r., przyrządy oraz urządzenia pomiarowe niezbędne do funkcjonowania stacji meteorologicznej zostały przekazane RPN przez Roztoczańską Stację Naukową UMCS w Guciowie, której kierownikiem był wówczas dr. Jan Rodzik. Stacja miała również zapewnić odpowiednią opiekę merytoryczną nad prowadzonymi pomiarami. Początkowo nowo utworzona stacja meteorologiczna miała pełnić oprócz funkcji pomiarowych również funkcje edukacyjne. Ze strony RPN opiekę nad stacją przejęli pracownicy Działu Ochrony Przyrody RPN, prowadząc zarwano same obserwacje jak i wstępną analizę uzyskanych wyników. Początkowo obserwacje były wykonywane przez przeszkolonego obserwatora, trzy razy w ciągu doby. Zakres tych pomiarów obejmował m.in. temperaturę powietrza (w tym maksymalną i minimalną) temperaturę przy powierzchni gruntu oraz w glebie na głębokościach 5, 10 a następnie 20 i 50 cm. Pomiary i obserwacje obejmowały również wilgotność powietrza oraz ciśnienie atmosferyczne, wielkość i rodzaj opadów, stan powierzchni gruntu, grubość pokrywy śnieżnej, wielkość i rodzaj zachmurzenia. Notowano także inne zjawiska meteorologiczne.
Od 2010 roku, na mocy nowego porozumienia o współpracy podpisanego z Zakładem Meteorologii i Klimatologii INoZ UMCS w Lublinie, pomiary meteorologiczne w stacji są wykonywane automatycznie przez zainstalowane tam urządzenia wykonujące pomiary w sposób ciągły. Obecnie w RPN funkcjonują dwie stacje meteorologiczne. Równolegle z opisaną wyżej stacją w Zwierzyńcu, pomiary prowadzone są na stacji zlokalizowanej we Floriance - w ramach badań zintegrowanego monitoringu środowiska przyrodniczego Stacji Bazowej Roztocze.
Wyniki pomiarów
Analiza 20-letniego ciągu pomiarów podstawowych parametrów meteorologicznych zebranych w stacji RPN pozwolił na przedstawienie ogólnych tendencji zmian klimatu w tej części Roztocza. Ze względu na fakt, że jest to stosunkowo krotki ciąg pomiarów pochodzących tylko z jednego miejsca (dolina Wieprza w Zwierzyńcu) poniższe opracowanie należy traktować raczej jako studium przypadku będące przyczynkiem do poznania zmienności klimatu tego regionu.
Przebieg średniej rocznej temperatury powietrza (kolor niebieski) w Zwierzyńcu w okresie 1998-2017
(linia czerwona –wartość średnia z wielolecia, kolor czarny – linia trendu)
Zakresy wahań średnich miesięcznych wartości temperatury powietrza w Zwierzyńcu w okresie 1998-2017 oraz lata wystąpienia wartości ekstremalnych
Linie trendu przebiegu średnich miesięcznych wartości temperatury powietrza w Zwierzyńcu w okresie 1998-2017
Z przedstawionych wykresów wynika, że ogólnej tendencji wzrostu temperatury powietrza towarzyszą duże wahania jej przebiegu w poszczególnych latach i miesiącach. Najniższą średnią temperaturę stycznia -9,0oC odnotowano w 2006 roku, a najwyższą w roku następnym 2007 (+ 2,6 oC). W roku 2000 wystąpiły wartości maksymalne średniej temperatury dla kwietnia, października i listopada, a minimalne dla lipca i września. Najwyższy trend wzrostowy odnotowano dla średniej temperatury grudnia i sierpnia oraz marca i listopada, a w przypadku stycznia, kwietnia i października średnia miesięczna temperatura wykazuje tendencję do obniżania się. Obserwujemy więc proces wydłużania się okresu późnej jesieni i przedwiośnia kosztem: zimy oraz wiosny i jesieni „właściwej”. Lata stają się coraz cieplejsze, a sierpień bywa cieplejszy od lipca. Najniższą temperaturę powietrza -32oC odnotowano w styczniu 2006 roku, a najwyższą +36,9oC w sierpniu 2017.
Przebieg rocznej sumy opadów atmosferycznych (kolor niebieski) w Zwierzyńcu w okresie 1998-2017
(linia czerwona –wartość średnia z wielolecia, kolor czarny – linia trendu)
Linie trendu przebiegu sum opadów atmosferycznych dla półrocza letniego (V-Xkolor niebieski ) półrocza zimowego (XI-IVkolor czerwony) w Zwierzyńcu w okresie 1998-2017
Wzrostowi temperatury towarzyszy trend spadku sumy opadów atmosferycznych. Jest on szczególnie widoczny w chłodnym okresie roku. Opady półrocza zimowego są głównym źródłem odnawiania się zasobów wód podziemnych.
Opracowanie:
RPN/ZMŚP
Bogusław Radliński, Zbigniew Maciejewski.
