Kontynuując cykl raportów z badań monitoringowych zlewni Świerszcza, prowadzonych przez Roztoczański Park Narodowy w ramach Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego, Państwowego Monitoringu Środowiska GIOŚ, przekazujemy informacje o kształtowaniu się przebiegu warunków klimatyczno-hydrologicznych w sierpniu 2021 roku.
Średnia temperatura powietrza
Sierpień bieżącego roku był najchłodniejszy w skali prowadzonych dotychczas pomiarów. Średnia temperatura tego miesiąca wyniosła zaledwie +16,64oC i była o ponad 2,2oC niższa od średniej wieloletniej, która dla tego miesiąca wynosi +18,87oC. Sierpień jest miesiącem mało zmiennym pod względem termicznym i w okresie prowadzonych pomiarów nie wykazuje żadnych trendów średniej temperatury (Ryc. 1). Ponadto sierpień, podobnie jak lipiec, charakteryzował się również bardzo małymi kontrastami termicznymi (Ryc. 2). Nocne spadki temperatur poniżej 5oC nie wystąpiły w ogóle w tym miesiącu, natomiast o wyjątkowo chłodnym jego charakterze zadecydowały zarówno stosunkowo niskie dobowe temperatury maksymalne jak i minimalne (Ryc. 2). Szczególnie widoczne jest to w III dekadzie miesiąca, w której temperatury maksymalne (Tmax) w większości dni nie przekraczały 20 oC. Noce tropikalne nie wystąpiły w tym miesiącu, podobnie jak i dni upalne (z Tmax > 30 oC), co jest rzadkością w skali prowadzonych pomiarów. W najcieplejszym okresie tj. pod koniec I dekady oraz na początku II dekady sierpnia, pojedynczo wystąpiły tzw. dni gorące (łącznie 7), w których (Tmax) przekroczyła 25oC. Najwyższą temperaturę 29,5oC (miesięczne maksimum absolutne) odnotowano 15 sierpnia. Dopływ energii słonecznej zmniejszył się o 136 MJ/m2, tj. z poziomu 585 MJ/m2 w lipcu do 449 MJ/m2 w sierpniu. Było to sumarycznym efektem coraz krótszych dni oraz znacznym zachmurzeniem, co sprawiło również, że łączne usłonecznienie rzeczywiste (czas w którym promienie słońca docierają do powierzchni ziemi) zmniejszyło się z 228 godzin w lipcu do 221 w sierpniu (Ryc. 3). Jest to o 33 godzin mniej niż wynosi średnia wieloletnia dla tego miesiąca. W stosunku do najbardziej słonecznego sierpnia 2016 r. różnica ta wynosi aż 80 godzin (36%). Z racji niskich temperatur i małego usłonecznienia tegoroczny sierpień nie był więc dobrym czasem do wakacyjnego wypoczynku i plażowania.
Opad atmosferyczny
Pod względem opadowym sierpień bieżącego roku - podobnie jak wcześniej lipiec - był najobfitszym miesiącem w skali realizowanych pomiarów (Ryc. 4). Wystąpiło w nim aż 19 dni z opadem, którego sumaryczna wartość wyniosła 126,7 mm, czyli blisko 268% średniej wieloletniej, wynoszącej dotychczas dla tego miesiąca 47,4 mm. W skali badanego wielolecia suma ta była aż o 121 mm wyższa niż suma najuboższego w opady sierpnia 2015 r. Rozkład przestrzenny opadów był stosunkowo równomierny - w odległym o ok. 7 km Zwierzyńcu, sierpniowa suma opadów wyniosła 142,3 mm – czyli była tylko o 15,6 mm (12%) wyższa. Również dobowy rozkład opadów w ciągu miesiąca był stosunkowo równomierny (Ryc. 5), choć najintensywniejsze opady, wystąpiły w III dekadzie miesiąca, a ich suma stanowiła łącznie 38% sumy miesięcznej. Najwyższy dobowy opad - sięgający 30 mm (miesięczne maksimum) miał jednak miejsce 9 sierpnia.
Wilgotność względna powietrza
Średnia wilgotność względna powietrza w sierpniu 2021 r., była najwyższą dla tego miesiąca w historii prowadzonych pomiarów - wyniosła 82,7%, i była wyższa o 3,4% od wartości średniej wieloletniej, która dla sierpnia wynosi 74,9%. Jednocześnie była ona wyższa o blisko 20,6 % od najniższej średniej wilgotności względnej powietrza - zmierzonej w sierpniu 2015 roku oraz wyższa o blisko 10% w stosunku do sierpnia roku ubiegłego (Ryc. 6). Wilgotność względna powietrza osiągnęła najwyższe wartości w III dekadzie miesiąca, wskutek napływu chłodnych i wilgotnych mas powietrza (Ryc. 7).
Klimatyczny bilans wodny
Klimatyczny bilans wodny stanowi różnicę pomiędzy przychodami wody w postaci opadów, a jej stratami - głównie w wyniku parowania. Tegoroczny sierpień miał najwyższy, dodatni bilans w całej historii prowadzonych badań (Ryc. 8), i był siódmym miesiącem bieżącego roku (jedenastym od sierpnia 2020 r.) z istotnie dodatnim bilansem wodnym. Nadmiar opadów w stosunku do parowania wyniósł w sierpniu aż 73 litry na metr kwadratowy powierzchni terenu, i była to jednocześnie najwyższa dodatnia wartość bilansu w bieżącym roku. Przekłada się to znacząco na obserwowane zjawiska przyrodnicze, wpływając na podniesienie się wód gruntowych oraz zwiększenie wielkości przepływów mierzonych w Świerszczu. Obserwuje się zanikanie niekorzystnych zjawisk występujących wcześniej w ekosystemach leśnych Parku takich jak: przerzedzanie się koron jodeł, zamieranie starych drzew tego gatunku - w wyniku suszy glebowej czy też degradację torfowisk. W dotychczasowych badaniach sierpień charakteryzował się przeważnie ujemnymi wartościami bilansu wodnego (Ryc. 8), sięgającymi - w 2015 r. - nawet 138 l/m2. Decydujący wpływ na ten fakt miały niskie sumy opadów oraz wysokie średnie temperatury sierpnia z tych lat.
Opisywany szczegółowo we wcześniejszych raportach - wieloletni deficyt opadów atmosferycznych, widoczny szczególnie w sezonach wegetacyjnych, spowodował drastyczny spadek poziomu wód podziemnych, zarówno w głęboko położonych warstwach kredowych, jak i w płytszych wodach czwartorzędowych – prezentowany szerzej w poprzednich raportach. Dotyczył on także kompleksu torfowisk Międzyrzeki, skąd bierze swój początek jedna z głównych odnóg górnego Świerszcza. W kwietniu 2020 r., odnotowano najniższy stan wód kredowych w całej historii pomiarów. W stosunku do najwyższego poziomu, z sierpnia 2013 r., był to spadek o ponad 3,5 m. Pomimo, że rok 2020 był dotychczas najobfitszym w opady w całej historii prowadzonych pomiarów, a wiele miesięcy znacząco przekroczyło średnią wieloletnią, zwierciadło wód kredowych utrzymywało się w tym czasie na bardzo niskim poziomie. Dopiero w kolejnych miesiącach 2021 r., średni poziom wód kredowych zaczął się systematycznie podnosić. Początkowo największe wzrosty odnotowano w marcu i kwietniu (sumarycznie o 32 cm), co wynikało głównie z roztopów grubej pokrywy śnieżnej, jaka wystąpiła zimą tego roku. Wody z topniejącego śniegu zasiliły znacząco wody gruntowe głównie dzięki temu, że przykryta śniegiem ziemia pozostała niezamarznięta.
Obfite opady oraz korzystny bilans wodny kolejnych miesięcy bieżącego roku - zwłaszcza przełomu czerwca i lipca - spowodowały, że średni poziom wód kredowych podniósł się w lipcu o blisko 170 cm w stosunku do stycznia br. W sierpniu, pomimo równie obfitych opadów oraz wysokiego bilansu wodnego obserwujemy niewielki – 23 cm spadek średniego miesięcznego poziomu tych wód. Jednakże w stosunku do sierpnia 2020 r., obecny stan wód w kredzie jest wyższy o prawie 137 cm, i po raz pierwszy od 6 lat jest on wyższy o 55 cm od średniej wieloletniej dla tego miesiąca (Ryc. 9).
Opisane powyżej zmiany poziomu wód kredowych spowodowały, że w wyschniętych w poprzednich latach studniach i zbiornikach wodnych obszaru Parku, ponownie pojawiła się woda.
Opisywana we wcześniejszych raportach korzystna sytuacja termiczno-opadowa maja i czerwca 2020 r. (przewaga opadów nad parowaniem sięgała 80 litrów/m2), spowodowała zatrzymanie wieloletniego spadku, a następnie wzrost średniego poziomu zwierciadła wód gruntowych na torfowisku Międzyrzeki. W kolejnych miesiącach 2020 r. notowano niewielkie wahania poziomu tych wód, w zależności od sumy opadów i wartości bilansu wodnego – również szczegółowo opisane w poprzednich raportach.
Do trwałego wzrostu zwierciadła wód torfowiska przyczynił się dopływ wody z roztopów pokrywy śnieżnej w marcu 2021 r. W kolejnych miesiącach tego roku, wskutek wysokich opadów oraz korzystnego bilansu wodnego, średni stan wód torfowiska ulegał niewielkim wahaniom, pozostając na zbliżonym – stosunkowo wysokim poziomie. Po opadach ostatnich miesięcy torfowiska są praktycznie wysycone wodą, co znajduje odzwierciedlenie w wynikach lipcowych i sierpniowych pomiarów. Średni poziom wód torfowiska jest obecnie wyższy o blisko 20 cm od sierpniowej średniej wieloletniej (Ryc. 10), co gwarantuje jego trwałość i prawidłowe funkcjonowanie, poprzez zapobieganie niszczącym procesom murszenia torfu oraz rozwój roślinności, właściwej dla tego bardzo cennego i zagrożonego w skali Europy ekosystemu. Poziomy wód notowane w 2021 r. na torfowisku Międzyrzeki pozwalają na stwierdzenie, iż jego prawidłowe funkcjonowanie jest aktualnie niezagrożone.
Średni przepływ Świerszcza
Opisywany we wcześniejszych raportach wieloletni deficyt opadów atmosferycznych spowodował również drastyczny spadek przepływu wody w Świerszczu. W październiku i listopadzie 2019 r. przepływ ten wyniósł zaledwie 3 l/s (absolutne minimum średniego przepływu Świerszcza). Korzystna sytuacja termiczno-opadowa maja i czerwca 2020 r., spowodowała wzrost jego wartości do 13 l/s. W kolejnych miesiącach 2020 r., przepływ Świerszcza zmieniał się nieznacznie w zależności od zmian miesięcznych sum opadów oraz bilansu wodnego, pozostając cały czas na stosunkowo niskim poziomie. Większe wzrosty przepływu spowodowały dopiero wiosenne roztopy, które uwolniły duże zasoby wody zmagazynowane w grubej pokrywie śnieżnej. Dzięki niezamarzniętej glebie - dotarły one i odbudowały wody podziemne, powodując wzrost średniego przepływu Świerszcza - z 13 l/s w lutym do 30 l/s w czerwcu.
Z kolei obfite opady jakie notowano w końcu czerwca i w lipcu br. spowodowały ponad dwukrotny wzrost średniego przepływu tego cieku (do wartości 63 l/s) tak, iż po raz pierwszy od 6 lat - był on 1,5 krotnie wyższy niż średnia wieloletnia dla tego miesiąca. W sierpniu obserwujemy ponowny spadek średniego przepływu Świerszcza o 16 l/s, co wydaje się być wynikiem „spłynięcia” nadmiaru wody z opadów lipcowych i większego ustabilizowania się wielkości przepływu cieku. Obecny średni przepływ Świerszcza przekracza o 12 l/s sierpniowy średni wieloletni przepływ, który wynosi dla tego miesiąca 35 l/s (Ryc. 11). Ponieważ w obu odnogach górnego Świerszcza obserwujemy utrzymywanie się wody płynącej należy przypuszczać, że obserwowany wzrost przepływu będzie trwały.
Zachęcamy do przeczytania wcześniejszych raportów <<zobacz>>
Opracowanie:
RPN/Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Roztocze
Opracowanie danych, tekst i ryciny: Zbigniew Maciejewski. Dane pomiarowe: Bogusław Radliński, Przemysław Stachyra, Robert Stefański. Zdjęcie ilustracyjne: Przemysław Stachyra.
