Zarys zmian klimatu Roztocza
na podstawie ćwierćwiecza funkcjonowania stacji meteorologicznej Roztoczańskiego Parku Narodowego w Zwierzyńcu
W roku 2023 minęło 25 lat pomiarów meteorologicznych, prowadzonych na dziedzińcu Ośrodka Edukacyjno-Muzealnego RPN w Zwierzyńcu. Ten nieprzerwany ciąg wynikowy pozwala na zarysowanie trendów zmian klimatu w ostatnim ćwierćwieczu na Roztoczu.
Ryc. 1. Średnie roczne temperatury i roczne sumy opadów w Zwierzyńcu, z naniesionymi liniami trendu, w latach 1998-2023.
Ryc. 2. Rozkład wystąpień ekstremalnych wartości średniej temperatury miesiąca w minionym ćwierćwieczu.
Ryc. 3. Wielkości rocznych wskaźników termiczno-opadowych w latach 1998-2023 na podstawie pomiarów meteorologicznych w Zwierzyńcu.
W omawianym okresie średnia roczna temperatura wyniosła 8,3oC. Dla porównania – do roku 2013 wartość ta wyniosła 7,9oC a więc w ostatniej dekadzie wzrosłą o 0,4oC! Z analizy wykresu (ryc. 1.) wynika, że trend wzrostowy temperatury jest wyższy i wyniósł ponad 1,5oC na ćwierćwiecze. Szczególnie ostatnie dziesięciolecie odznaczało się dużą dynamiką zjawisk o charakterze anomalii pod względem średnich – rocznych i miesięcznych wartości temperatury powietrza, jak i rocznych sum opadów (ryc. 1, 2, 3.). Wyjątkowo dotkliwy był deficyt opadów, przy jednoczesnym wzroście temperatury, panujący w okresie 2014-2019 (ryc. 3). Na końcu tego okresu obserwowano wysychanie źródeł i studni, odcinkowe zanikanie cieków oraz wysychanie naturalnych i sztucznych zbiorników wodnych, w tym Stawów Echo.
W naszej szerokości geograficznej opady atmosferyczne są jedynym źródłem odnawiania się zasobów wód podziemnych. Kluczowe pod tym względem są opady półrocza zimowego, natomiast w badanym okresie zaznacza się wyraźny wzrost oddziaływania opadów półrocza letniego. Pomimo faktu, że letnie opady zazwyczaj dopełniają miesięczne normy ilościowe, ich znaczenie z punktu widzenia oddziaływania zarówno na przyrodę, jak i na gospodarkę człowieka jest mniej korzystne w porównaniu do opadów półrocza zimowego (ryc. 4.). Wynika to głównie z ich intensywności i krótkotrwałości (np. częste lokalne opady nawalne), które nie sprzyjają infiltracji wód do głębszych poziomów gleby i wód podziemnych. (ryc. 4.).
Ryc. 4. Stosunek sumy opadów półrocza zimowego do sumy opadów w półroczu letnim z naniesioną linią trendu (kolor niebieski). Wartości poniżej linii czerwonej to lata, w których opady zimowe nie przekraczały połowy sumy opadów letnich.
Ocieplenie klimatu nie oznacza, że temperatura w poszczególnych porach roku wzrasta w takim samym stopniu. Są miesiące (maj) i pora roku (wiosna), w których nie obserwuje się trendu wzrostowego temperatury. W kwietniu natomiast rysuje się tendencja odwrotna (ryc. 5.) – miesiąc ten staje się coraz chłodniejszy. Ocieplanie się najbardziej zauważalne było w miesiącach letnich – w czerwcu i sierpniu oraz niestety w grudniu (ryc. 5.)
Ryc. 5. Linie trendu zmian temperatury powietrza w poszczególnych miesiącach i porach roku w Zwierzyńcu w okresie 1998-2023.
Dane klimatyczno-hydrologiczne w Roztoczańskim Parku Narodowym gromadzone są w ramach Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego GIOŚ oraz projektów badawczych, realizowanych przez Park zgodnie z planem ochrony.
Opracowanie:
Bogusław Radliński
