Prof. dr hab. Dominik Fijałkowski (1922–2015)

Profesor zwyczajny, wybitny naukowiec, senior polskich botaników i obrońców środowiska naturalnego, badacz przyrody Lubelszczyzny ze szczególnym uwzględnieniem Roztocza i Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego.
Wieloletni kierownik Katedry Systematyki i Geografii Roślin Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Założyciel i pierwszy dyrektor Ogrodu Botanicznego w Lublinie.
Projektodawca i współtwórca Parków Narodowych Roztoczańskiego i Poleskiego.

Profesor Dominik Fijałkowski urodził się 14 marca 1922r. w Hucie Borowskiej nieopodal Chodla na Ziemi Lubelskiej. Po ukończeniu Średniej Szkoły Ogrodniczej w Kijanach, jesienią 1939r., został wywieziony do Niemiec, gdzie pracował jako robotnik przymusowy aż do wyzwolenia w 1945r.

Po powrocie do kraju rozpoczął studia na Wydziale Przyrodniczym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, które ukończył pod kierunkiem prof. Lucjana Motyki w 1950r., lecz już na pierwszym roku prowadził samodzielne zajęcia dydaktyczne. Doktorat otrzymał w 1959r. na podstawie pracy: „Wpływ niektórych czynników ekologicznych na rozmieszczenie drzew leśnych w województwie lubelskim”. W 1961r. uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego - na podstawie rozprawy habilitacyjnej „Szata roślinna jezior Łęczyńsko-Włodawskich i przylegających do nich torfowisk” - oraz stanowisko docenta. Tytuł profesora nadzwyczajnego otrzymał w 1971r., a profesora zwyczajnego w roku 1991.

Profesor dr hab. Dominik Fijałkowski jest autorem ponad 25 książek i 300 innych publikacji. Jako pracownik naukowy wypromował 317 magistrów i 14 doktorów oraz był inspiratorem blisko 10 prac habilitacyjnych. Dzięki wieloletniej pracy Pana Profesora region lubelski, jako jedyny w Polsce, posiada niemal kompletne opracowania zbiorowisk leśnych, wodnych, synantropijnych, kserotermicznych i łąkowych. Do najwybitniejszych dzieł Profesora należą: dwutomowa „Flora roślin naczyniowych Lubelszczyzny”, „Rośliny synantropijne Lubelszczyzny”,„Lasy Lubelszczyzny” czy monografia „Parki wiejskie Lubelszczyzny”.

Profesor dr hab. Dominik Fijałkowski jest znany także jako wielki społecznik - orędownik starań o ochronę cennych przyrodniczo rejonów Lublina i Ziemi Lubelskiej. Pierwszy projekt rezerwatu przyrody Profesor Fijałkowski zgłosił już w roku 1950, wprost na ręce Profesora Władysława Szafera, gdyż nie istniało wówczas w tej dziedzinie żadne inne ciało opiniodawcze. Z Jego inicjatywy, dzięki zaangażowaniu i żmudnym staraniom osobistym, utworzono: Roztoczański Park Narodowy, Poleski Park Narodowy, kilkanaście parków krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobrazu. W efekcie starań Pana Profesora powołano ponad 50 rezerwatów (zaprojektował utworzenie blisko 100 innych) oraz ustanowiono około 300 pomników przyrody.

Już w latach 50. XX wieku prace Profesora wykazały szkodliwość zrębów zupełnych w gospodarce leśnej i negatywne skutki melioracji terenów bagiennych. Profesor Dominik Fijałkowski był zdecydowanym przeciwnikiem melioracji Polesia. Tak jak ostrzegał, doprowadziło to do zniszczenia cennych ekosystemów bagiennych i torfowiskowych.

Jest autorem licznych prac o charakterze publicystycznym, w których opowiadając się za ochroną środowiska zajmuje bezkompromisowe stanowisko, często nie stroniąc od stanowczych, czasem nawet ostrych wypowiedzi.

Przez wiele lat zajmował funkcje prezesa w Lidze Ochrony Przyrody oraz przewodniczącego Komisji Ochrony Przyrody PTTK. Sprawował członkostwo w Zarządach Głównych tych organizacji, ponadto w Państwowej Radzie Ochrony Przyrody, w Komitecie Ochrony Przyrody PAN i Polskim Towarzystwie Botanicznym.

Dorobek naukowy i działalność społeczna Profesora zostały docenione przez różne gremia i instytucje państwowe oraz międzynarodowe. Jego postać jest obecna w sześciu wydaniach językowych „Who is Who?” – publikacji prezentującej najbardziej zasłużonych ludzi na świecie – a także w słowniku oxfordzkim. Jest członkiem Nowojorskiej Akademii Nauk oraz Amerykańskiego Towarzystwa Geograficznego. W USA wpisano go również na listę 5000 najbardziej zasłużonych dla świata obywateli oraz zaliczono do grona najwybitniejszych naukowców (Cambridge). Za swoją działalność naukową, dydaktyczną i społeczną otrzymał 45 odznaczeń państwowych, resortowych oraz organizacji społecznych. Odznaczony został m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Komisji Edukacji Narodowej oraz najwyższym odznaczeniem Ligi Ochrony Przyrody – „Zielone Serce Przyrodzie”.

Mimo odejścia na emeryturę w 1992r. Profesor Dominik Fijałkowski nadal kontynuował swoją działalność społeczną i naukową będąc członkiem: Polskiego Towarzystwa Botanicznego, Lubelskiego Towarzystwa Naukowego, Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Polskiego Klubu Ekologicznego, (gdzie pełnił funkcję Wiceprezesa Oddziału Lublin) oraz Rad Naukowych Parków Narodowych: Roztoczańskiego i Poleskiego.

Działania na rzecz Roztoczańskiego Parku Narodowego

Podkreślić należy wielkie zasługi Profesora Dominika Fijałkowskiego dla ochrony przyrody Roztocza i Roztoczańskiego Parku Narodowego.To między innymi dzięki Jego staraniom i zaangażowaniu już w 1957r. reaktywowano 3 rezerwaty z okresu międzywojennego: Bukową Górę, Obrocz i Nart-Czerkies. W kolejnych latach powoływano następne rezerwaty, poddając ochronie najcenniejsze przyrodniczo tereny obecnego Roztoczańskiego Parku Narodowego. Były to: rezerwat Maziarki (powołany w 1959r.), Bór Sosnowy na Stokach (1962r.), Jarugi (1962r.), Stoki nad Wieprzem (1963r.), Kamienna Góra (1968r.), Krzywionka (1972r.), Rezerwat im. Prof. Zygmunta Czubińskiego (1972r.) i rezerwat Zwierzyniec (1972r.).  

Profesor Dominik Fijałkowski był współtwórcą - wraz z prof. dr hab. Krystynem Izdebskim - wniosku o powołanie Roztoczańskiego Parku Narodowego, który został opublikowany w 1959r. w „Sylwanie”, czasopiśmie naukowym Polskiego Towarzystwa Leśnego (Fijałkowski D., Izdebski K. 1959. W sprawie utworzenia Zwierzynieckiego Parku Narodowego. Sylwan. 103,9).

W tej sprawie Autorzy zabierali głos również w następnych publikacjach uzasadniając potrzebę utworzenia parku narodowego, który objąłby ochroną najcenniejsze dziedzictwo przyrodnicze Roztocza Środkowego:

1. Fijałkowski D., Izdebski K. 1971. Flora projektowanego Zamojskiego Parku Narodowego. Folia. Soc. Scient. Lubl. sec. 12.
2. Fijałkowski D., Izdebski K. 1972. Projekt Roztoczańskiego Parku Narodowego. Chrońmy Przyr. Ojcz. 28. 5-6).

Starania te zostały uwieńczone utworzeniem w 1974r. Roztoczańskiego Parku Narodowego – najwyższej formy ochrony przyrody w Polsce.

Liczne prace badawcze i publikacje Pana Profesora z obszaru obecnego Roztoczańskiego Parku Narodowego znacząco przysłużyły się do poznania, ochrony i popularyzacji przyrody Parku. Natomiast wielkie zaangażowanie w prace Rady Naukowej RPN, już od momentu jej powstania w 1974r., oraz ogromna wiedza i doświadczenie Pana Profesora, przyczyniły się do rozwiązania wielu ważkich dla Parku problemów i wniosły znaczący wkład w podjęcie wielu trudnych decyzji dotyczących ochrony tego cennego obszaru jakim jest Roztoczański Park Narodowy.

W uznaniu zasług oraz wieloletniej pracy dla Roztoczańskiego Parku Narodowego Profesor Dominik Fijałkowski został uhonorowany najwyższymi odznaczeniami honorowymi Parku.

Wybrane publikacje Prof. dr hab. Dominika Fijałkowskiego odnoszące się do obszaru Roztoczańskiego Parku Narodowego i Roztocza Środkowego:

1. Fijałkowski D. 1954. Wykaz rzadszych roślin Lubelszczyzny. Fragm. Flor. et Geobot. 1, 2.
2. Fijałkowski D. 1958. Wykaz rzadszych roślin Lubelszczyzny. Cz.2. Fragm. Flor. et Geobot. 3, 2.
3. Fijałkowski D. 1959. Wykaz rzadszych roślin Lubelszczyzny. Cz.3. Fragm. Flor. et Geobot. 5, 1.
4. Fijałkowski D. 1969. Szata roślinna, [W:] Myśliński K. [Red.] Zamość i Zamojszczyzna w dziejach i kulturze polskiej. Wyd. Zamojskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Zamość: 55-76.
5. Fijałkowski D. 1972. Stosunki geobotaniczne Lubelszczyzny. Ossolineum. Wrocław.
6. Fijałkowski D. 1973. Zespoły leśne i trawiasto-turzycowe rezerwatu krajobrazowego Czartowe Pole. Ann. UMCS. sec. C. 28, 14.
7. Fijałkowski D. 1974. Zespoły leśne rezerwatu krajobrazowego Szum. Ann. UMCS. sec. 29: 265-280.
8. Fijałkowski D. 1975. Pomniki przyrody, rezerwaty, parki i krajobrazy województwa lubelskiego. Regionalna Pracownia Krajoznawcza PTTK. Lublin.
9. Fijałkowski D. 1979. Naturalna granica zasięgu buka Fagus sylvatica L. i jodły Abies alba (Mill.) na Lubelszczyźnie. Folia Soc. Scient. Lubl. Biol. 2, 21.
10. Fijałkowski D. 1983. Ochrona przyrody w makroregionie lubelskim. Wyd. UMCS. Lublin, ss.181.
11. Fijałkowski D. 1994. Zbiorowiska roślinne – Zbiorowiska wodne, [W:] Wilgat T. [Red.] Roztoczański Park Narodowy. Wyd. RPN, OW „Ostoja”. Zwierzyniec, Kraków: 108-109.
12. Fijałkowski D. 1994. Zbiorowiska roślinne – Zbiorowiska synantropijne, [W:] Wilgat T. [Red.] Roztoczański Park Narodowy. Wyd. RPN, OW „Ostoja”. Zwierzyniec, Kraków: 109-110.
13. Fijałkowski D. 1994/1995. Flora roślin naczyniowych Lubelszczyzny, t.1. Lubelskie Tow. Naukowe. Lublin, ss.389.
14. Fijałkowski D. 1994/1995. Flora roślin naczyniowych Lubelszczyzny, t.2. Lubelskie Tow. Naukowe. Lublin, ss.868.
15. Fijałkowski D., Górski J. 1964. Aktualny stan ochrony przyrody w województwie lubelskim. Chrońmy Przyr. Ojcz. 20. 4.
16. Fijałkowski D., Izdebski K. 1959. W sprawie utworzenia Zwierzynieckiego Parku Narodowego. Sylwan. 103,9.
17. Fijałkowski D., Izdebski K. 1971. Flora projektowanego Zamojskiego Parku Narodowego. Folia. Soc. Scient. Lubl. sec. B. 12.
18. Fijałkowski D., Izdebski K. 1972. Projekt Roztoczańskiego Parku Narodowego. Chrońmy Przyr. Ojcz. 28. 5-6.
19. Fijałkowski D., Izdebski K. 1974. 15 lat starań o utworzenie Roztoczańskiego Parku Narodowego. Sylwan. 118. 10.
20. Fijałkowski D., Izdebski K. 1978. Przyrodnicze uzasadnienie poszerzenia granic Roztoczańskiego Parku Narodowego. Biul. Lub. TN Biol.20, 2.
21. Fijałkowski D., Kimsa T. 1981. Śródleśne zbiorowiska synantropijne Roztoczańskiego Parku Narodowego. Ann. UMCS. sec. C. 36, 8.
22. Fijałkowski D., Łuczycka-Popiel A. 1989. Zbiorowiska roślinne rezerwatu nad Tanwią. Ann. UMCS. sec. C. 44: 173-218.

Opracowanie:
Zbigniew Maciejewski
Tadeusz Grabowski