Kwietniowy raport hydrologiczno-klimatyczny dla zlewni Świerszcza

W związku z wyraźnie zarysowanymi w ostatnich miesiącach anomaliami klimatycznymi, których przebieg i konsekwencje opisywaliśmy w krótkich informacjach na naszej stronie internetowej, będziemy Państwu przekazywać w cyklach miesięcznych garść wieści o tym jak kształtował się przebieg warunków klimatyczno-hydrologicznych w Roztoczańskim Parku Narodowym.

Prezentowane dane pochodzą z systemu punktów i powierzchni badawczych zlokalizowanych w zlewni Świerszcza, monitorowanych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska.

Opad atmosferyczny

W stosunku do poprzednich lat pomiarowych, kwiecień 2020 r,. charakteryzował się najniższą w historii badan sumą opadów atmosferycznych (Ryc.1). Deszcz o bardzo małej intensywności pojawił się w kwietniu zaledwie w ciągu 4 dni dając łącznie 6,2 mm opadu (tj. w ciągu całego miesiąca zaledwie 6,2 litra wody na każdy m² powierzchni). Najobfitszy w opady był kwiecień 2016 r., kiedy to suma opadów wyniosła prawie 69 mm. Przeciętnie w tym miesiącu notujemy 45,5 mm opadu.

Wilgotność względna powietrza

Kwiecień 2020 r. charakteryzował się również najniższą w historii badań średnią wilgotnością powietrza, która wyniosła nieco ponad 52%, i była ona niższa aż o 20% od średniej wieloletniej wilgotności powietrza dla tego miesiąca, która wynosi 72,2%. Najwyższą w historii badań średnią wilgotnością powietrza charakteryzował się kwiecień 2016 r. Wyniosła ona wówczas aż 78% i od tego czasu notujemy coroczny gwałtowny spadek tej wartości (Ryc.2).

Średnia temperatura powietrza

Pod względem średniej temperatury powietrza tegoroczny kwiecień był stosunkowo chłodny – o średniej temperaturze wynoszącej 7,87 ^oC , tj. był on o blisko 1,2 ^oC chłodniejszy od średniej wieloletniej, która wynosi 9^oC. Oprócz tego miesiąc ten charakteryzował się dużą amplitudą temperatur wynoszącą od -6,32 aż do +22,85 ^oC. Najcieplejszy w historii pomiarów kwiecień miał miejsce w 2018 r., gdy średnia temperatura tego miesiąca osiągnęła aż 13 ^oC (Ryc.3).

Klimatyczny bilans wodny

Klimatyczny bilans wodny jest określany jako różnica pomiędzy przychodami wody (w postaci opadów), a stratami w procesie parowania (ewapotranspiracja).

Suche i stosunkowo chłodne powietrze przy częstych i silnych wiatrach jakie wystąpiły w kwietniu tego roku, były przyczyną znacznej przewagi parowania nad opadami. Obliczony klimatyczny bilans wodny dla kwietnia 2020 r., wskazuje na najwyższy w całej historii badań – ponad 80 mm deficyt opadów. Przy czym od 2016 r. deficyt ten ma silną tendencję wzrostową (Ryc.4). Rok 2016 był jedynym rokiem, w którym ilość opadów o ponad 20 mm przewyższała wyparowywanie wody.

Spadki poziomu wód gruntowych

Opisany powyżej wieloletni deficyt opadów atmosferycznych powoduje znaczne spadki poziomu wód gruntowych, notowane zarówno w głęboko położonych wodach kredowych jak i w płytszych wodach powierzchniowych – torfowisk Międzyrzeki. W kwietniu 2020 r. odnotowano najniższy stan wód kredowych w całej historii pomiarów (Ryc.5). Lustro tych wód znajdowało się prawie 17,5 m poniżej poziomu terenu, i w stosunku do kwietnia 2013 r., obniżyło się aż o 166 cm. Odbudowa zasobów wód kredowych (z których czerpiemy wodę w naszych studniach) do poziomu z początku pomiarów potrwa wiele lat lub może nawet dziesięcioleci – pod warunkiem, że lata te nie będą wykazywały opisanego wyżej, ujemnego bilansu wodnego, lecz wysoki bilans dodatni. W miarę obfity w opady rok 2016 spowolnił jedynie proces spadku poziomu wód kredowych, nie przyczyniając się jednak do ich odbudowy.

Podobną sytuację spadku poziomu wód gruntowych obserwujemy na torfowisku Międzyrzeki (Ryc.6). W stosunku do 2013 r. poziom zwierciadła tych wód spadł aż o 21 cm, osiągając najniższy od lat poziom – 60 cm poniżej powierzchni terenu. Przedłużanie się tego procesu spowoduje murszenie torfowisk i zniszczenie tak bardzo cennych przyrodniczo i rzadkich w skali Europy ekosystemów.

Średni przepływ Świerszcza

Opisane powyżej warunki termiczno-opadowe, pogłębiający się z roku na rok deficyt opadowy oraz spadki poziomów wód gruntowych, powodują również systematyczne zmniejszanie ilości wody płynącej w Świerszczu (Ryc.7). Jeszcze w 2013 r. średni przepływ wody Świerszcza wynosił 125 litrów na sekundę. Obecnie wynosi on zaledwie 4 litry na sekundę, a więc ponad 30-krotnie mniej niż na początku badań. Od kilku lat obserwuje się coraz częściej całkowite wysychanie znacznych odcinków strumienia w okresie letnio-jesiennym. Przy pogłębianiu się opisanych powyżej zjawisk termiczno-opadowych i hydrologicznych istnieje realna obawa, że strumień Świerszcz wyschnie całkowicie stając się jedynie ciekiem okresowym.