Majowy raport hydrologiczno-klimatyczny dla zlewni Świerszcza

W związku z powtarzającymi się w ostatnich miesiącach anomaliami klimatycznymi, przekazujemy Państwu kolejne informacje na temat kształtowa się przebiegu warunków klimatyczno-hydrologicznych w Roztoczańskim Parku Narodowym - w maju. Omawiany miesiąc można podsumować krótko: wyjątkowo zimny, wietrzny i u schyłku wilgotny.

Prezentowane dane pochodzą z systemu punktów i powierzchni badawczych zlokalizowanych w zlewni Świerszcza, monitorowanych w ramach Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Państwowego Monitoringu Środowiska.

Temperatura powietrza

Pod względem temperatury powietrza tegoroczny maj był ekstremalnie chłodny - najchłodniejszy w całej historii pomiarów prowadzonych w RPN - tj. od ponad 20 lat. Średnia temperatura maja wyniosła zaledwie 10,61 ^oC , i była o blisko 3,5 ^oC niższa od średniej wieloletniej, która dla tego miesiąca wynosi 14^oC. Ponadto, podobnie jak kwiecień, maj charakteryzował się duża amplitudą temperatur wynoszącą od -2,4 do +25,5 ^oC. Najcieplejszy w historii pomiarów maj wystąpił w 2018 r. Średnia temperatura tego miesiąca osiągnęła wówczas aż 16,6 ^oC (Ryc. 1).

Opad atmosferyczny

Maj 2020 r. charakteryzował się jedną z najwyższych w historii badań, sumą opadów atmosferycznych (Ryc. 2). Łączny opad wyniósł aż 132 mm (tj. w ciągu miesiąca spadło 132 litry wody na każdy m² powierzchni terenu) co dało 140% średniej wieloletniej, wynoszącej dla tego miesiąca niecałe 94 mm. Jednakże dobowy rozkład opadów w ciągu miesiąca był już mniej korzystny. Najwyższe sumy opadu wystąpiły dopiero pod koniec maja (Ryc. 3). Mimo stosunkowo obfitych opadów w maju suma opadów dwu kolejnych miesięcy - kwietnia i maja bieżącego roku wyniosła zaledwie 138 mm i była niższa od analogicznej sumy opadów kwietnia i maja 2019 r. – o ponad 17 mm. Najobfitszy w opady był maj 2013 r., kiedy to spadło prawie 145 mm deszczu.

Wilgotność względna powietrza

Średnia wilgotność powietrza w maju 2020 r. była na poziomie średniej wieloletniej, która wynosi 74,5%. Najwyższą w historii badań średnią wilgotnością powietrza 80,4% (Ryc. 4) charakteryzował się maj 2016 r. Z kolei najniższa wilgotność 66,1% wystąpiła w maju roku 2018.

Klimatyczny bilans wodny

Klimatyczny bilans wodny jest określany jako różnica pomiędzy przychodami wody (w postaci opadów), a stratami w procesie parowania (ewapotranspiracja). Tegoroczny maj, w odróżnieniu od kwietnia, dał dodatni bilans wodny. Opady na 1 m² powierzchni o ponad 72 litry przeważały nad parowaniem. Nie zrównoważyło to jednak strat kwietniowych, które wyniosły aż 87 litrów.

W całej historii pomiarów tylko w 2018 r. maj wykazał poważniejszy ujemny bilans wodny. W większości badanych lat maj należał do miesięcy o przewadze opadów nad parowaniem (Ryc. 5).

Spadki poziomu wód gruntowych

Wieloletni deficyt opadów atmosferycznych spowodował znaczne spadki poziomu wód gruntowych, notowane zarówno w głęboko położonych wodach kredowych jak i w płytszych wodach powierzchniowych – torfowisk i borów bagiennych południowej części Parku. W kwietniu 2020 r. odnotowano najniższy stan wód kredowych w całej historii pomiarów. Lustro tych wód znajdowało się prawie 17, 5 m poniżej poziomu terenu, i w stosunku do kwietnia 2013 r., obniżyło się aż o 166 cm. W maju pomimo znaczących opadów i dodatniego bilansu wodnego lustro wód kredowych obniżyło się o kolejne 5 cm i w stosunku do maja 2013 r. było niższe aż o 247 cm. Potwierdza to wcześniejszą tezę, że odbudowa zasobów wód kredowych do poziomu z początku pomiarów potrwa prawdopodobnie wiele lat.

Korzystna sytuacja termiczno-opadowa jaka wystąpiła w maju spowodowała zatrzymanie spadku poziomu zwierciadła wód gruntowych na torfowisku Międzyrzeki (Ryc. 7). zarówno w kwietniu jak i maju utrzymało się ono na poziomie - 60 cm poniżej powierzchni terenu. W stosunku do maja 2015 r. poziom zwierciadła tych wód spadł aż o 22 cm. Z analizy przedstawionego wykresu wynika, że niewiele większe opady jakie miały miejsce w maju 2019 r. spowodowały znacznie większe podniesienie się wód zwierciadła w torfowisku. Prawdopodobnie tak słaba reakcja torfowisk na majowe opady w bieżącym roku wynika z faktu, że wystąpiły one głównie w końcu tego miesiąca. Warto pamiętać o tym, że utrzymywanie się zwierciadła wody na tak niskim poziomie lub dalszy jego spadek, spowoduje murszenie torfowisk i zniszczenie bardzo cennych przyrodniczo i rzadkich w skali Europy ekosystemów.

Średni przepływ Świerszcza

Korzystna sytuacja termiczno-opadowa maja spowodowała też nieznaczny wzrost średniego przepływu Świerszcza – o 1 litr na sekundę w stosunku do kwietnia. Wynosi on obecnie 5 litów na sekundę. Również w tym przypadku należy przypuszczać, że tak słaba reakcja Świerszcza na majowe opady wynika po części z faktu, że wystąpiły one głównie w końcu tego miesiąca. Jeśli czerwiec okaże się miesiącem z równie korzystnym bilansem wodnym, to należy się spodziewać, że przepływ w Świerszczu jeszcze wzrośnie. Jednakże znaczącego wzrostu ilości wody w Świerszczu można będzie się spodziewać dopiero gdy zostaną odbudowane zasoby wód kredowych oraz wód torfowisk, które w głównej mierze zasilają ten strumień. W stosunku do najwyższych przepływów zmierzonych w maju 2013r. (115 l/s) obecnie mierzony przepływ wody jest aż 23 krotnie mniejszy. Jeśli kolejne miesiące tego roku nie okażą się równie korzystne pod względem termiczno-opadowym to nadal istnieje realna obawa, że strumień Świerszcz wyschnie odcinkami całkowicie, stając się jedynie ciekiem okresowym.