Nowa publikacja o obszarach chronionych na Roztocza

"Książka Roku 2021" w kategorii "Książka o Lubelszczyźnie"

w konkursie organizowanym przez Wojewódzką Bibliotekę im. H. Łopacińskiego w Lublinie.

W końcu ubiegłego roku nakładem Roztoczańskiego Parku Narodowego i Wydawnictwa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej ukazała się książka pt. „System obszarów chronionych Roztocza w Polsce i na Ukrainie a rozwój zrównoważony regionu”. Redaktorami naukowymi publikacji są Wioletta Kałamucka i Tadeusz Grabowski, redaktorem kartograficznym – Krzysztof Kałamucki.

Omawiana monografia jest obszernym, liczącym 382 strony opracowaniem podzielonym na 11 rozdziałów. Podjęto w nich problematykę ochrony najcenniejszych obiektów i obszarów Roztocza w powiązaniu z wdrażaniem rozwoju zrównoważonego, uznanym powszechnie za właściwy kierunek współczesnych przemian społeczno-gospodarczych.

Początkowe rozdziały omawiają znaczenie obszarów chronionych jako instrumentu wdrażania rozwoju zrównoważonego oraz ukazują podobieństwa i różnice w tworzeniu i funkcjonowaniu różnych form ochrony Roztocza w Polsce i na Ukrainie. W rozdziale dotyczącym kształtowania systemu obszarów chronionych omówiono historię tworzenia tych obszarów na Roztoczu od czasów Ordynacji Zamojskiej do czasów współczesnych. Uwzględniono w nim powiązanie z działaniami polskiego ruchu ochrony przyrody, który począwszy od XIX w. uznawany był za europejską i światową awangardę. Za nowatorski uznać należy również rozdział, w którym zestawiono i porównano formy ochrony przyrody w Polsce i na Ukrainie w świetle prawa ochrony przyrody obu krajów.

Zasadniczą częścią monografii jest usystematyzowany, oparty o najnowsze wyniki badań, opis wszystkich form ochrony przyrody istniejących w poszczególnych subregionach Roztocza wydzielonych przez J. Buraczyńskiego (1995): Roztocze Gorjaskie, Szczebrzeszyńskie, Tomaszowskie, Rawskie i Lwowskie. W polskiej części Roztocza znalazły się opisy Roztoczańskiego Parku Narodowego, czterech parków krajobrazowych – Szczebrzeszyńskiego, Krasnobrodzkiego, Puszczy Solskiej i Południoworoztoczańskiego, trzech obszarów chronionego krajobrazu i 15 rezerwatów. Scharakteryzowano także Obszary Natura 2000 oraz przedstawiono w ujęciu tabelarycznym mniejsze form ochrony: pomniki przyrody, użytki ekologiczne i stanowiska dokumentacyjne. Dla części ukraińskiej Roztocza sporządzono opisy form ochrony o znaczeniu krajowym – Rezerwatu Przyrodniczego „Roztocze”, Jaworowskiego Przyrodniczego Parku Narodowego, Potylickiego rezerwatu hydrologicznego, a także opisy dwóch obiektów o znaczeniu regionalnym: parków krajobrazowych Roztocze Rawskie i Zniesienie oraz pięciu rezerwatów o znaczeniu lokalnym.

Ponadto wartościowym elementem publikacji jest zestawienie form ochrony w aglomeracji lwowskiej. W tej części znalazły się również opisy wybranych ogrodów botanicznych i parków Lwowa, stanowiących w prawodawstwie ukraińskim jedną z form ochrony przyrody.

Osobny rozdział dotyczy ochrony gatunkowej na Roztoczu. Zawiera on, między innymi, obszerne tabele z wykazem gatunków chronionych oraz charakterystykę 27 wybranych chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów.

W opracowaniu zawarto również opis istniejących na Roztoczu krajowych rezerwatów biosfery oraz Transgranicznego Rezerwatu Biosfery „Roztocze”. Zgodnie z zasadami przyjętymi dla sieci rezerwatów UNESCO – rezerwaty te są i będą w przyszłości obszarem wdrażania idei zrównoważonego rozwoju. Walory przyrodnicze i kulturowe oraz sytuację społeczno-gospodarczą Roztocza ukazano z perspektywy istotnej dla Komitetu UNESCO przy ustanawianiu krajowych i transgranicznych rezerwatów biosfery.

Końcowa część opracowania przedstawia wyniki badań, w których przy pomocy analiz statystycznych i kartograficznych metod prezentacji dokonano oceny powiązań funkcjonowania obszarów chronionych z przebiegiem procesów zrównoważonego rozwoju Roztocza. Analizie poddano wskaźniki zrównoważonego rozwoju dla 38 jednostek administracyjnych (gmin wiejskich, miejsko-wiejskich i miejskich) w polskiej części regionu. Natomiast dla obu części Roztocza w Polsce i na Ukrainie przedstawiono stan i zmiany lesistości w latach 1930 – 2020.

Istotną i wartościową część pracy stanowi ponad 70 opracowań kartograficznych w skalach od 1:35 000 do 1:700 000, umożliwiających jednoznaczną lokalizację opisywanych obiektów i obszarów, a jednocześnie kompleksowo pokazujących powiązania przestrzenne pomiędzy różnymi komponentami środowiska przyrodniczego i antropogenicznego. W wymienionej grupie znajduje się około trzydzieści map tematycznych, które prezentują zagadnienia społeczno-gospodarcze oraz przyrodnicze, szczegółowo omawiane w niektórych rozdziałach monografii. W pracy zamieszczono także unikalne fotografie lotnicze wykonane specjalnie na potrzeby monografii.

Redaktorzy zadbali nie tylko o odpowiedni dobór tekstów naukowych, ale także o atrakcyjną szatę graficzną i zestaw interesujących fotografii. Całość dopełnia etui, stosowane zwykle do dzieł albumowych.

Prezentowana publikacja to pierwsza tak obszerna praca systematyzująca aktualny stan wiedzy o obszarach i obiektach chronionych Roztocza w ujęciu transgranicznym, zawierająca także ocenę skutków funkcjonowania różnych form ochrony w kontekście zrównoważonego rozwoju regionu uzyskaną metodami analiz przestrzennych i statystycznych.

Monografia stanowi efekt współpracy 27 autorów: naukowców z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytetu Gdańskiego, Uniwersytetu Iwana Franki we Lwowie, Narodowego Uniwersytetu Leśnictwa Ukrainy, członków Zamojskiego Towarzystwa Przyrodniczego, Lubelskiego Towarzystwa Ornitologicznego oraz pracowników Roztoczańskiego Parku Narodowego
i Jaworowskiego Przyrodniczego Parku Narodowego.

Publikacja zyskała rekomendację prof. dr. hab. Radosława Dobrowolskiego jako doskonale wpisująca się w realizację misji Transgranicznego Rezerwatu Biosfery „Roztocze” – promowania idei zrównoważonego rozwoju oraz w zakres planowanych badań w ramach powstałego przy Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w 2021 r. – Centrum Badań Zmian Klimatu i Środowiska (CeReClimEn).

Wydawnictwo zostało zrealizowane przy wsparciu finansowym z Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Białoruś-Ukraina 2014-2020.

W imieniu własnym oraz Współredaktorów i Autorów serdecznie zapraszam Państwa do zapoznania się z treścią tej unikalnej publikacji.

Opr. Wioletta Kałamucka