Prof. dr Tadeusz Wilgat (1917 – 2005)

Profesor zwyczajny, wybitny geograf, hydrolog, kartograf.
Organizator i kierownik Zakładu Hydrografii (1956–1987) na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
Twórca lubelskiej szkoły badań hydrograficznych i w zakresie ochrony środowiska.
Projektodawca i współorganizator Roztoczańskiego Parku Narodowego, wieloletni Przewodniczący Rady Naukowej Roztoczańskiego Parku Narodowego

Prof. dr Tadeusz Wilgat urodził się 16.02.1917r. w Jekaterynosławiu (obecnie Dniepropietrowsk na Ukrainie). Po powrocie do kraju w 1919r. rodzina osiedliła się w Lublinie. Tu ukończył szkołę powszechną oraz Gimnazjum im. S. Staszica. Studia geograficzne podjął w Uniwersytecie Warszawskim (1934-1936), zaś ukończył w Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie w 1939r. W UJ rozpoczął działalność naukową, którą przerwał wybuch II wojny światowej. Powrót do Lublina łączył się m.in. z podjęciem uczestnictwa w tajnym nauczaniu.

We wrześniu 1945r. rozpoczął pracę w Katedrze Geografii Ogólnej w Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej, którą do 1949r. łączył z pracą nauczyciela geografii w Gimnazjum im. S. Staszica. W roku 1948 na podstawie pracy doktorskiej „Okresowość opadów na kuli ziemskiej” otrzymał stopień naukowy doktora. W 1955r. został mianowany docentem, w 1967r. uzyskał nominację na profesora nadzwyczajnego a w 1974r. tytuł profesora zwyczajnego.

W 1956r. Profesor Wilgat zorganizował Zakład Hydrografii UMCS, pierwszy o takim profilu w polskich uniwersytetach (obecnie Zakład Hydrologii) i kierował nim przez 31 lat, aż do przejścia na emeryturę w roku 1987. Zainicjował również powstanie nowej jednostki naukowo-dydaktycznej - Zakładu Ochrony Środowiska.

Główne kierunki  Jego badań to stosunki wodne Lubelszczyzny, ochrona środowiska i turyzm. Bazą jego dociekań naukowych była jednak szeroko rozumiana relacja pomiędzy środowiskiem a człowiekiem. Sprzyjał rozwojowi szczegółowych dyscyplin geografii, ale zawsze podkreślał, że naczelnym zadaniem jest pogłębianie wiedzy o funkcjonowaniu środowiska w warunkach nasilającej się antropopresji. Opublikował 215 prac naukowych i popularno – naukowych, które dotyczyły różnych zagadnień od kartografii i geografii matematycznej poprzez geomorfologię do hydrologii i hydrogeologii oraz problematyki ochrony środowiska. Opracował dwa podręczniki geograficzne: „Podstawy kartografii” oraz „Geografia astronomiczna”, przewodnik turystyczny „Województwo lubelskie” oraz mapy hydrogeograficzne.

W latach 1965-1966 jako kierownik naukowy brał udział w wyprawie naukowo – badawczej na jachcie „Śmiały” do Ameryki Południowej, zorganizowanej przez Polskie Towarzystwo Geograficzne.

Wśród wielu badań zespołowych koordynowanych przez Profesora Wilgata wykonane zostały następujące prace: „Wpływ górnictwa na stosunki wodne w Lubelskim Zagłębiu Węglowym”, „Jeziora Łęczyńsko – Włodawskie”, „Płytkie wody podziemne w obszarze związanym z centralnym rejonem Lubelskiego Zagłębia Węglowego”, „Stosunki wodne Lubelszczyzny”, „Projekt systemu obszarów chronionych województwa zamojskiego”, „Diagnoza stanu środowiska w województwie lubelskim”, „System obszarów chronionych w województwie lubelskim”, „Inwentaryzacja przyrodnicza gmin województwa lubelskiego”.

Profesor Wilgat jest autorem kilkudziesięciu publikacji dotyczących ochrony przyrody i jej zasobów. Był twórcą koncepcji ochrony środowiska w województwie lubelskim oraz kierował zespołowymi pracami dokumentującymi walory środowiska przyrodniczego parków narodowych i krajobrazowych. Profesor Wilgat zasłynął jako wybitny dydaktyk i doskonały wykładowca. Jako profesor i wieloletni kierownik Zakładu Hydrografii, był opiekunem ponad 100 magistrantów o specjalizacji hydrograficznej i ochrony środowiska, promotorem 8 rozpraw doktorskich i opiekunem 4 prac habilitacyjnych.

Profesor Wilgat był znany ze swojego wielkiego zaangażowania w działalność społeczną. Był czynnym członkiem Polskiego Towarzystwa Geograficznego i Polskiego Towarzystwa Geofizycznego. Współorganizował pięć ogólnopolskich Zjazdów PTG, w tym V Ogólnopolski Zjazd we wrześniu 1954r., który przyczynił się do gruntownego poznania Roztocza jako regionu. W działalności społecznej Profesora na podkreślenie zasługuje Jego wieloletnie uczestnictwo w pracach: Państwowej Rady Ochrony Przyrody, Komitetu Gospodarki Wodnej PAN, Komisji Krajoznawczej Zarządu Głównego PTTK. Od 1961 roku, przez około 20 lat, przewodniczył Wojewódzkiemu Komitetowi Ochrony Przyrody w Lublinie oraz kierował pracami Komitetu ds. Ochrony Przyrody Lubelskiego Towarzystwa Naukowego.

Z wielkim zaangażowaniem pracował przy tworzeniu Roztoczańskiego Parku Narodowego i Poleskiego Parku Narodowego oraz parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu województwa lubelskiego. Nadzorował również prace związane z inwentaryzacją przyrodniczą gmin województwa lubelskiego.

Za swoją aktywną działalność naukową, dydaktyczną i społeczną otrzymał wiele odznaczeń i wyróżnień. Do najważniejszych należą: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski i Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, a z resortowych: Medal Komisji Edukacji Narodowej, Złota Odznaka dla Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, Złota Odznaka za Zasługi dla Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Pan Profesor był wyróżniony także czterema nagrodami II stopnia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Profesor Tadeusz Wilgat należy do grona najwybitniejszych nauczycieli akademickich Wydziału BiNoZ (obecnie Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej). Szczególnie ceniony był za swoje odważne oraz niezależne wypowiedzi i opinie, które w ówczesnych czasach przeciwstawiał koncepcjom hydrotechników, meliorantów i działaczy politycznych. Był wybitnym badaczem przyrody, zaangażowanym wychowawcą młodego pokolenia geografów, a szczególnie hydrologów. Człowiekiem o głębokich zasadach moralnych, skromnym i prawym. Uczonym o ogromnej pracowitości i wytrwałości w osiąganiu zamierzonych celów.

Działania na rzecz utworzenia i funkcjonowania Roztoczańskiego Parku Narodowego.

Prof. dr Tadeusz Wilgat był współtwórcą utworzenia Roztoczańskiego Parku Narodowego a także wieloletnim Przewodniczącym Rady Naukowej RPN. Funkcję tę pełnił nieprzerwanie latach 1976 – 2005. Dzięki ogromnemu osobistemu zaangażowaniu Profesora Wilgata, Jego uporowi i konsekwencji w działaniu a także bardzo dobrej, wieloletniej współpracy z Dyrekcją Parku, można było zrealizować wiele istotnych zadań, takich jak: stworzenie odpowiedniej struktury organizacyjnej, włączanie w granice Parku kolejnych cennych przyrodniczo terenów (powiększenia obszaru Parku w latach 1979, 1990 i 1995), co sprawiło, że powierzchnia Parku zwiększyła się z początkowych 4800 ha do ok. 8500 ha. Profesor Wilgat brał udział w opracowaniu pierwszego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Roztoczańskiego Parku Narodowego, szczególnie w staraniach na rzecz utworzenia otuliny RPN, która została wyznaczona na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z 1995r., obejmując powierzchnię 38 095, 87 ha, co sprawiło, że RPN posiada dziś jedną z większych otulin w skali parków narodowych w Polsce.

Znamienne są Jego wytrwałe i konsekwentne zmagania na rzecz przeciwstawiania się budowie Linii Hutniczo – Siarkowej (obecnie Linia Hutnicza Szerokotorowa) przecinającej teren Parku. Wspierał tworzenie bazy dydaktyczno – naukowej Parku, co zaowocowało m.in. oddaniem do użytku w 1994r. Ośrodka Edukacyjno – Muzealnego, jednego z pierwszych w polskich parkach narodowych. Przewodnicząc Radzie Naukowej Parku był zaangażowany w powstanie pierwszego kompleksowego Planu Ochrony Parku pod koniec lat 90. ubiegłego wieku, a także uczestniczył w opiniowaniu i koordynacji badań naukowych na terenie Parku, skutkujących doskonalszym poznaniem jego dziedzictwa przyrodniczego, historycznego i kulturowego.

Roztoczański Park Narodowy zawdzięcza Panu Profesorowi dwa obszerne, przekrojowe opracowania monograficzne: „Roztoczański Park Narodowy” z 1994 roku oraz „Roztoczański Park Narodowy: przyroda i człowiek” z roku 2004, których był głównym redaktorem.

W uznaniu zasług oraz wieloletniej pracy dla Roztoczańskiego Parku Narodowego Profesor Tadeusz Wilgat został uhonorowany najwyższymi odznaczeniami Parku oraz upamiętniony pomnikiem stojącym przy ścieżce prowadzącej do Ośrodka Edukacyjno-Muzealnego RPN.

Wybrane publikacje Prof. dr Tadeusza Wilgata oraz powstałe pod Jego redakcją odnoszące się do obszaru Roztoczańskiego Parku Narodowego i Roztocza Środkowego:

1. Wilgat T. 1988. Ochrona obszarowa na Lubelszczyźnie, [W:] Wysocka E. [Red.] Problemy tworzenia i zagospodarowania systemu obszarów chronionych w Polsce Środkowowschodniej i na Ukrainie. UW w Zamościu, Inst. Gosp. Przestrz. i Komun. w Lublinie, TWWP w Lublinie. Lublin, Zamość: 103-120.
2. Wilgat T. [Red.]. 1992. System obszarów chronionych województwa lubelskiego. Wyd. UMCS. Lublin.
3. Wilgat T. [Red.]. 1994. Roztoczański Park Narodowy: praca zbiorowa pod redakcją prof. Tadeusza Wilgata. Wyd. RPN,
   OW „Ostoja”. Zwierzyniec, Kraków.
4. Wilgat T. 1994. Roztoczański Park Narodowy w sieci polskich parków narodowych, [W:] Wilgat T. [Red.] Roztoczański Park Narodowy: praca zbiorowa pod redakcją prof. Tadeusza Wilgata. Wyd. RPN, OW „Ostoja”. Zwierzyniec, Kraków: 29-41.
5. Wilgat T. [Red.] 1994. Ogólnopolski Zjazd Polskiego Towarzystwa Geograficznego: przewodnik wycieczkowy. PTG Oddz. Lubelski,
   Wyd. UMCS. Lublin.
6. Wilgat T. 1994. Linia kolejowa Hutniczo – Siarkowa w Roztoczańskim Parku Narodowym: historia bezprawia. Tow. Wolnej Wszechnicy Polskiej, Wyd. RPN. Lublin, Zwierzyniec.
7. Wilgat T. 1997. Linia kolejowa Hutniczo – Siarkowa w Roztoczańskim Parku Narodowym: historia bezprawia. Wyd. 2, poszerzone.
   Wyd. RPN. Zwierzyniec.
8. Wilgat T. 2000. Opinia Rady Naukowej Roztoczańskiego Parku Narodowego o porozumieniu między Ministrem Środowiska i samorządami lokalnymi w sprawie uregulowania spraw spornych Tatrzańskiego Parku Narodowego. Chrońmy Przyr. Ojcz. 56.4.
9. Wilgat T. 2004. Wstępna prezentacja Parku, [W:] Wilgat T. [Red.] Roztoczański Park Narodowy: przyroda i człowiek.
   Wyd. RPN. Zwierzyniec: 31 – 40.
10. Wilgat T. [Red.]. 2004. Roztoczański Park Narodowy: przyroda i człowiek. Wyd. RPN. Zwierzyniec.
11. Wilgat T., Bartoszewski S. 2004. Dlaczego park narodowy?, [W:] Wilgat T. [Red.] Roztoczański Park Narodowy: przyroda i człowiek.
    Wyd. RPN. Zwierzyniec: 7-30.
12. Wilgat T., Chałubińska A., Kęsik A., Maruszczak H. 1954. Przewodnik wycieczki na Roztocze, [W:] Przewodnik V Ogólnopolskiego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Oddz. Lubelski PTG.  Lublin: 87-124.
13. Wilgat T., Maruszczak H. 1955. Rzeźba strefy krawędziowej Roztocza Środkowego. Ann. UMCS. sec.B. 10,1.
14. Wilgat T., Michalczyk Z. 1987. Stosunki wodne w rejonie Roztoczańskiego Parku Narodowego. Ochr. Przyr. 45: 295-324.

Opracowanie:

OEM
Małgorzata Tronkowska   
w opracowaniu korzystano z artykułów prof. Zdzisława Michalczyka: „Profesor Tadeusz Wilgat – nestor hydrologii polskiej” (Ann.UMCS. sec. B. 51,7-22) oraz „Profesor Tadeusz Wilgat (1917-2005)” ([W:] Michalczyk Z. [Red.] Pięćdziesiąt lat Zakładu Hydrografii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Wyd. UMCS. Lublin.