Transgraniczny Rezerwat Biosfery "Roztocze"

Program Człowiek i Biosfera

Program „Człowiek i Biosfera” – (Man and Biosphere) zapoczątkowany został na Konferencji Generalnej UNESCO w 1971r. Celem Programu jest kształtowanie zrównoważonych relacji między ludźmi i ich środowiskiem, a metodą jego realizacji jest tworzenie międzynarodowej Sieci Rezerwatów Biosfery. Status rezerwatu biosfery nadawany jest obszarom charakterystycznym dla poszczególnych biomów Ziemi, o wybitnych, wyróżniających się w skali światowej walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Początkowo Rezerwaty pełnić miały przede wszystkim funkcje ochronne, naukowe i edukacyjne. Obecnie poprzez praktyczne zastosowanie nauk przyrodniczych, społecznych, ekonomii i edukacji służą doskonaleniu mechanizmów zrównoważonego rozwoju podejmowanych w duchu partnerstwa wszystkich uczestników życia społecznego dla poprawy warunków życia ludzi i wysokiej jakości środowiska. Rezerwaty biosfery desygnowane są przez Międzynarodową Radę Koordynacyjną Programu UNESCO MaB na wniosek komitetów narodowych państw członkowskich. Każdy z nich pozostaje pod zwierzchnictwem Państwa, w którym jest położony, a tym samym poddany jest prawodawstwu wyłącznie danego kraju. Wspólnie Rezerwaty tworzą Światową Sieć, która liczy aktualnie701 obiektów w 124 krajach.

Dokumentami strategicznymi MaB jest uchwalona w Sewilli w 1995r. Strategia Sewilska określającą główne cele i zadania światowej sieci Rezerwatów Biosfery, Statut Ramowy określający m.in. funkcje i kryteria dla powoływania Rezerwatów oraz Plan z Limy z 2016r. zawierający zestaw działań dla skutecznego wdrożenia strategii MaB na lata 2015–2025. Do działań tych zalicza się min. zrównoważone zarządzanie różnorodnością biologiczną i zasobami naturalnymi, łagodzenie i dostosowywanie się do zmian klimatu oraz innych aspektów globalnych zmian środowiska jak też edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju.Rekomendacje dla powoływania i funkcjonowania Transgranicznych Rezerwatów Biosfery poprzez strategiczne zalecenia z Sewilli zdefiniowane zostały w 2000r w Pampelunie(Sewilla + 5).

Zgodnie ze Strategią Sewilską rezerwat biosfery powinien spełniać trzy funkcje:

ochronną – dla zachowania gatunków, zasobów genetycznych, ekosystemów i krajobrazów,
rozwojową - dla wspierania zrównoważonego rozwoju gospodarki i człowieka,
wsparcia logistycznego - przez pomaganie w projektach pokazowych, edukacji ekologicznej i szkoleniach oraz w badaniach naukowych i monitoringu w odniesieniu do lokalnych, regionalnych, narodowych i globalnych zagadnień związanych z ochroną i zrównoważonym rozwojem.

Funkcje te powinny znajdować oparcie w charakterystycznej strukturze przestrzennej rezerwatu biosfery obejmującej trzy strefy:

rdzenną - której zadaniem jest ochrona przyrody oraz zapewnianie możliwości monitorowania i badania procesów przyrodniczych. Zgodnie z wytycznymi UNESCO winna ona obejmować już istniejące prawne formy ochrony przyrody, jak np. park narodowy,
buforową - która może być użytkowana w różny sposób, np. do celów badawczych, szkoleniowych, turystycznych i rolniczych,
przejściową – stanowiącą obszar zewnętrzny, w którym promowane i rozwijane są praktyki na rzecz zrównoważonego zarządzania zasobami.

Transgraniczny Rezerwat Biosfery „Roztocze”

Roztocze to region pogranicza przyrodniczo-kulturowego o wielkiej bioróżnorodności w wyniku zawirowań dziejowych dzielony granicami administracyjnymi różnej rangi, co spowodowało, że nie ma on wyraźnej tożsamości kulturowej. Jest to region, który w granicach TRB zamieszkuje ok. 200 tys. osób, odwiedza go zaś rokrocznie ok 600 tys. turystów.

Roztocze to pasmo niewysokich wapiennych wzgórz, ciągnące się ok. 180 km, od Kraśnika w Polsce do Lwowa na Ukrainie, łączące Wyżynę Lubelską z Wyżyną Podolską. W zachodniej części pokryte jest lessami tworzącymi głęboko wcięte doliny. W środkowej, rzeki wypływające z Roztocza tworzą malownicze doliny z progami skalnymi. W południowej, występują skamieniałe drzewa i siarczanowe źródła mineralne. Roztocze to region wielkiej bioróżnorodności, ważny w skali Europy korytarz ekologiczny.

Region jest ważną granicą przyrodniczą. Przebiega tędy północno-wschodnia granica zasięgu takich gatunków drzew jak: buk, jodła, świerk, jawor. Głównym jego bogactwem są zróżnicowane lasy, wśród których na szczególną uwagę zasługuje buczyna karpacka i bór jodłowy. O wielkiej różnorodności biologicznej świadczy fakt, że tylko w polskiej części Rezerwatu stwierdzono występowanie ponad 1350 gat. roślin naczyniowych. Spośród nich 38 gat. objętych jest ochroną ścisłą a 43 częściową. Flora mszaków reprezentowana jest łącznie przez 447 gat. w tym 357 gat. w części polskiej, z których ochronie podlegają 32 gat., a trzy uznane zostały za gatunki priorytetowe dla Unii Europejskiej. Grzyby występują tu w liczbie ponad 1600 gat., w tym w części polskiej zanotowano 1357 gat., a 3 gatunki podlegają ochronie. 50 gat. umieszczonych jest na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski, a 10 gat. w Czerwonej Księdze Ukrainy. Biota porostów reprezentowana jest przez blisko 400 gat. - 342 w części polskiej, 52 taksony objęte są ochroną ścisłą, a 21 taksonów częściową. Niezwykle bogaty świat zwierząt Rezerwatu reprezentowany jest przez około 6000 gat. bezkręgowców oraz ponad 400 gat. kręgowców, ponad 350 gatunków objętych jest ochroną ścisłą i częściową. Aż 35 gatunków ssaków, 224 gatunki ptaków, 3 gatunki gadów i 8 gatunków płazów objętych jest międzynarodowymi konwencjami.

Roztocze to również miejsce o niepowtarzalnych krajobrazach. Rozległe, różnorodne kompleksy leśne i malownicze wstęgi pól są jego nieodłącznym elementem. To także region pogranicza kulturowego, o czym zaświadcza utrwalone nazewnictwo najstarszych miejscowości oraz obiektów fizjograficznych, zachowane pozostałości grodzisk obronnych jak też zachodni zasięg cerkwi prawosławnej i grekokatolickiej. Roztocze, przecięte granicą Unii Europejskiej, położone na granicy państw, regionów i kultur to region dla którego trudno znaleźć analogię. Region niepowtarzalny.

W celu promocji, większej identyfikacji regionu, podkreślenia nieprzeciętnego w skali kraju dziedzictwa przyrodniczego, kulturowego i krajobrazowego w celu zaktywizowania lokalnej społeczności w proces tworzenia tożsamości regionu i kreowania rozwoju społeczno-gospodarczego z poszanowaniem dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego, w 2013 roku Dyrektor Roztoczańskiego Parku Narodowego na polecenie Ministra Środowiska rozpoczął proces nominacyjny. Przeprowadzono szeroko zakrojone konsultacje w których uczestniczyła lokalna społeczność za pośrednictwem organizacji pozarządowych, administracja samorządowa, przedstawiciele administracji zajmującej się ochroną przyrody i turystką w regionie. Opracowano formularz krajowy Rezerwatu Biosfery po stronie polskiej (opracowanie o objętości 325 str.), który zawiera oprócz deklaracji poparcia dla utworzenia rezerwatu biosfery m.in. charakterystykę biofizyczną, analizę usług ekosystemowych, opis głównych celów dla powołania Rezerwatu.

W celu utworzenia Transgranicznego Rezerwatu Biosfery „Roztocze” opracowano formularz bilateralny polsko-ukraiński (objętość 170 stron), w którym opisano funkcje Rezerwatu w kontekście różnorodności biologicznej i kulturowej. Opisano planowany model zarządzania oraz aspekty instytucjonalne i finansowe. Transgraniczny rezerwat – to trzy w jednym. Uwzględniono w nim zapisy formularzy krajowych dla polskiej i ukraińskiej części Roztocza (zatwierdzonej przez UNESCO w 2011 roku) oraz formularza transgranicznego.

Powierzchnia całkowita TRB „Roztocze” wynosi 371 902 ha, 297 015 ha zajmuje krajowy Rezerwat Biosfery „Roztocze” (PL), a 74 887 ha RB „Roztochya” (UA). Administracyjnie TRB „Roztocze” w granicach państwa polskiego zlokalizowany jest w woj. lubelskim i podkarpackim obejmując swoim zasięgiem powiaty: janowski, zamojski, biłgorajski, tomaszowski i lubaczowski w woj. podkarpackim. Po stronie ukraińskiej w skład TRB wchodzi część powiatu żółkiewskiego, jaworowskiego i lwowskiego.

Zgodnie z wytycznymi Programu dla krajowego rezerwatu biosfery wyznaczono, w oparciu o polskie prawo i przeprowadzone konsultacje, trzy strefy rdzenną, buforową i przejściową.

Strefa rdzenna o pow. (9 149 ha) co stanowi ok. 3% powierzchni RB obejmuje Roztoczański Park Narodowy oraz 7 rezerwatów przyrody: Św. Roch, Debry, Bukowy Las, Nad Tanwią, Czartowe Pole, Jalinka i Źródła Tanwi.

Strefa buforowa o pow. (80 392 ha) co stanowi 27% powierzchni RB obejmuje cztery parki krajobrazowe: Szczebrzeszyński, Krasnobrodzki, Południoworoztoczański i PK Puszczy Solskiej z dwoma rezerwatami: Zarośle i Sołokija oraz fragment otuliny RPN. Prowadzona jest tu zrównoważona gospodarka leśna, realizowane są społeczne funkcje lasu, badania naukowe, działania związane z monitoringiem, edukacją ekologiczną oraz turystyką.

Strefa przejściowa o pow. (207 473 ha) co stanowi ok. 70 % powierzchni RB. Obejmuje tereny w których aktywność ludzka skupia się na dążeniu do rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego, odbywającego się na zasadach zrównoważonego rozwoju.

Po stronie ukraińskiej strefę rdzenną o pow. 3325 ha tworzy Przyrodniczy Zapoviednik Roztocze, Jaworowski Przyrodniczy Park Narodowy (JPPN), Uroczysko „Niemirowskie” oraz wybrane obszary Regionalnego Parku Krajobrazowego „Roztocze Rawskie”. Strefę buforową o pow. 11800 ha tworzy otulina Przyrodniczego Zapoviednika Roztocze, teren rekreacyjny JPPN oraz Park Krajobrazowy Roztocze Rawskie. Na terenie strefy przejściowej o pow. 59 762 położone są miasta (Iwano-Frankowe), miasteczka np. Niemirów i wsie takie jak Krachów, Stradcz, Potylicz, charakteryzujące się wysokimi walorami kulturowymi i przyrodniczymi oraz liczne uroczyska leśne.

19 czerwca 2019r. decyzją Międzynarodowej Rady Koordynacyjnej Programu Człowiek i Biosfera UNESCO, podczas 31 Sesji Posiedzenia Plenarnego w Paryżu Roztocze zostało wpisane do Światowej Sieci Rezerwatów Biosfery w ramach Programu „Człowiek i Biosfera” UNESCO jako transgraniczny rezerwat biosfery obejmujący obszary Roztocza w Polsce i funkcjonujący od 2011 r. krajowy Rezerwat Biosfery „Roztochya” na Ukrainie. TRB „Roztocze” jest 11 rezerwatem biosfery i zarazem 5 transgranicznym rezerwatem utworzonym w Polsce.

Akt nominacyjny Trasngranicznego Rezerwatu Biosfery „Roztocze”

Celem Transgranicznego Rezerwatu Biosfery "Roztocze" jest kreowanie zrównoważonych relacji między ludźmi i biosferą w obszarze Roztocza po obu stronach granicy UE oraz kreowanie rozwoju społeczno-gospodarczego sprzyjającego budowaniu tożsamości kulturowej regionu. TRB ma na celu ochronę różnorodności biologicznej i poprawę zdolności obserwowania zmian ekologicznych w obszarze regionu. Służyć ma także pobudzaniu społecznej świadomości powiązań istniejących pomiędzy różnorodnością ekologiczną i kulturową.

Należy podkreślić, że rezerwat biosfery nie jest formą ochrony przyrody w rozumieniu polskiego prawa, jak park narodowy czy rezerwat przyrody, a ma on znaczenie promocyjne i nobilitujące dany obszar. Jest to honorowy, międzynarodowy tytuł. Nie istnieje obawa nakładania kolejnych form ochrony przyrody i wynikających z tego tytułu ograniczeń, gdyż kwestie dotyczące rozwoju gospodarczego na obszarach chronionych reguluje polskie prawo. Prestiżowy status rezerwatu biosfery jest szansą na lepszą promocję regionu. Rezerwat biosfery nie narusza autonomii działających na jego terytorium podmiotów (samorządów, podmiotów gospodarczych, itp.), stanowi platformę porozumienia i współpracy pomiędzy wszystkimi interesariuszami w układzie krajowym jak i bilateralnej współpracy Polski i Ukrainy w obszarze Roztocza. Utworzenie TRB Roztocze jest z jednej strony uznaniem na arenie międzynarodowej wysokich walorów przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych Roztocza z drugiej zaś daje szansę na lepszy rozwój społeczno-gospodarczy w tym skuteczniejsze pozyskiwanie funduszy na ochronę dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego, turystykę oraz szeroko rozumianą infrastrukturę.

Ustanowienie transgranicznego rezerwat biosfery dla Roztocza w ramach programu „Człowiek i biosfera” jest tym czym wpisanie Zamościa i Lwowa na „Listę Światowego Dziedzictwa Kultury” UNESCO.

FORMULARZ NOMINACYJNY DLA TRANSGRANICZNEGO REZERWATU BIOSFERY [Styczeń 2013]

FORMULARZ NOMINACYJNY REZERWATU BIOSFERY

MAPA TRB ROZTOCZE

PREZENTACJA TRB ROZTOCZE

Granica zewnętrzna i strefowanie TRB ROZTOCZE

Poniższe pliki otwiera Google Earth