Na początek konkluzja

Ostatnie dziesięciolecie odznaczało się dużą dynamiką zjawisk o charakterze anomalii pod wzglądem średniej rocznej temperatury powietrza, jak i rocznych sum opadów. W warunkach zlewni Świerszcza w Roztoczańskim Parku Narodowym, sytuację dobrze obrazuje wielkość rocznego wskaźnika warunków termiczno-opadowych (ryc. 1, 2).

Wspomnienie minionego roku

W roku 2021 roczna suma opadów była najwyższa od momentu rozpoczęcia pomiarów w Zwierzyńcu (130% wartości średniej), a średnia roczna temperatura powietrza po raz pierwszy od 8 lat była niższa od średniej. Rozkład opadów w ciągu roku był jednak niekorzystny. W półroczu zimowym suma opadów stanowiła 90% wartości średniej, natomiast w letnim przekroczyła 150% wartości średniej z wielolecia. W okresie chłodnym nie nastąpiło dalsze pogłębienie deficytu zasobów wodnych, ale niskie stany utrzymywały się do początku kwietnia w płytkich wodach czwartorzędowych i do końca kwietnia – w wodach podziemnych poziomu kredowego. Ekstremalnie wysokie opady w okresie letnim doprowadziły do znaczącej odbudowy zasobów wód podziemnych i wzrostu przepływu w strumieniu Świerszcz. Po raz pierwszy od 7 lat odnotowano poziom zwierciadła wód podziemnych w kredzie wyższy niż średni wysoki stan wody z okresu wielolecia, a w piezometrze ujmującym płytsze wody czwartorzędowe (wody zasilające strumień Świerszcz), wysoki stan utrzymał się do początku maja bieżącego (2022) roku (ryc. 3).

Specyfika roku bieżącego

Rok 2022 rozpoczął się stosunkowo ciepłym i wilgotnym styczniem z epizodycznymi opadami śniegu, niepodobnymi do tego, do czego przyzwyczaiły nas zimowe (z nazwy) miesiące. Luty był bardzo ciepły, a miesięczna suma opadów miała wartość zbliżoną do średniej wieloletniej. W marcu z powodu wyjątkowo skąpych opadów nastąpiło nieznaczne obniżenie zasobów wodnych w zlewni Świerszcza. Dodatkowo, w pamięci miesiąc ten odznaczył się jako wyjątkowo chłodny. Sytuacja uległa poprawie w kwietniu, kiedy to stosunkowo wysokim opadom towarzyszyły niskie temperatury powietrza. Okres wegetacyjny w roku bieżącym rozpoczął się z zasobami wodnymi na pograniczu stanów średnich i wysokich.

Sytuacja zmieniła się w przeciągu dwóch kolejnych miesięcy. Maj był miesiącem wyjątkowo ubogim w opady (suma miesięczna 27,4 mm jest wartością najniższą w historii pomiarów). Również ubogi w opady był czerwiec. Miesięczna suma opadów wyniosła 33,4 mm i stanowiła zaledwie 38% średniej dla tego miesiąca. Niższe opady odnotowano tylko w czerwcu 2015 roku. Pierwsze półrocze 2022 roku zakończyło się więc z deficytem opadowym wynoszącym ponad 110 mm, co stanowi prawie trzecią część normy opadowej dla tego okresu. Ewidentną suszę pogłębiały bardzo wysokie wartości temperatury panujące w drugiej połowie czerwca przy braku opadów i stosunkowo niskiej wilgotności powietrza (ryc. 4).

Deficyt opadów miał wyraźny wpływ na stan zasobów wodnych. Zwierciadło głębszych wód podziemnych w utworach kredowych w przeciągu ostatnich 2 miesięcy obniżyło się o 35 cm. Poziom wody w piezometrze ujmującym płytkie wody poziomu czwartorzędowego obniżył się w tym czasie o 40 cm. Stany wód pozostają jednak znacznie wyższe od stanów minimalnych odnotowanych na przełomie lat 2019-2020, odpowiednio o 120 cm w kredzie i 86 cm w piaskach czwartorzędowych (ryc. 5).

Średnia miesięczna wielkość przepływu wody w strumieniu Świerszcz jest ściśle skorelowana z wahaniami zwierciadła wód podziemnych. W czerwcu średni przepływ strumienia był niższy o 20 l/s od notowanego w kwietniu i niebezpiecznie zbliżył się do strefy przepływów niskich, które są niewystarczające do utrzymania wysokiego poziomu wody w zbiornikach, które ciek ten zasila (głównie w Stawie Florianieckim i Stawach Echo).

Dość intensywne opady deszczu odnotwane w pierwszej dekadzie lipca przyczyniły się do wyhamowania opisanych powyżej niekorzystnych trendów (ryc. 6).

Uwaga końcowa

Wiemy, z nabytych wiadomości oraz naszych własnych doświadczeń wynikających z prowadzenia monitoringu przyrodniczego, iż żmudnie nagromadzone zasoby wodne roku 2021, „nie załatwią” konsekwencji wieloletniego okresu niedoborów, wynikających z łagodnych zim i suchszych lat. Widać, iż wystarczą 3 suche wiosenne miesiące (roku 2022), by proces kurczenia się zasobów wodnych przybrał niepokojące tempo oraz przywrócił negatywne konsekwencje przyrodnicze (m.in. osłabienie drzewostanów jodłowych). Tymczasem lato sprzyja wypoczynkowi a wody w Stawach Echo w tym sezonie na pewno nie zabraknie. I warto przy chwili wolnego czasu spędzanego na najpiękniejszej lubelskiej plaży przywołanych stawów pomyśleć, jak każdy z nas może przyczynić się do ochrony tych bezcennych zasobów.

Kolejne wieści na temat roztoczańskiego klimatu, od drugiego półrocza – już w miesięcznych detalach. Tymczasem zachęcamy do studiowania przebiegu warunków klimatyczno-hydrologicznych zlewni Świerszcza minionych lat z naszych opracowań dostępnych pod linkiem: https://roztoczanskipn.pl/pl/monitoring-i-nauka/raporty-hydrologiczno-klimatyczne-dla-zlewni-swierszcza

Opracowanie:
Roztoczańskie Centrum Monitoringu i Nauki
Tekst: Bogusław Radliński, Przemysław Stachyra, Zbigniew Maciejewski
Zdjęcia:
Przemysław Stachyra