Aleksandra Wachniewska (1902-1989)

Artystka, Malarka Roztocza, orędowniczka utworzenia Roztoczańskiego Parku Narodowego.
Nauczycielka i działaczka społeczna zaangażowana w przedsięwzięcia zmierzające do tworzenia rezerwatów przyrody i innych form ochrony najcenniejszych obszarów przyrodniczych Zamojszczyzny.
Dzięki Jej staraniom powstało wiele rezerwatów i pomników przyrody tego regionu.

Aleksandra Wachniewska urodziła się 25 września 1902r. we Floriance, dawnym majątku należącym do Ordynacji Zamojskiej. W 1901r. Jej ojciec Franciszek Fejfer-Stankowski został tam zarządcą folwarku i jednocześnie kierownikiem szkółek leśno-ogrodniczych. Na Floriance upłynęło jej szczęśliwe dzieciństwo i wczesna młodość. Osoba ojca, zamiłowanego ogrodnika, botanika, entomologa i znawcy lasu, ukształtowała jej wrażliwość na piękno otaczającego krajobrazu i ochronę przyrody.

Zachęcona przez ojca przyszła malarka uczęszcza na lekcje rysunku i rozwija swoje pasje artystyczne. W 1923r. rozpoczyna naukę w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Po ukończeniu studiów wraca do Zwierzyńca. Dużo maluje i doskonali swój warsztat. Tematami jej prac były lasy, samotne drzewa, roztoczańskie krajobrazy oraz kwiaty. Malowała też portrety i architekturę oraz ilustrowała książki i czasopisma. Używała różnych technik malarskich, ale najbardziej znane są jej obrazy olejne.

W 1930 roku wychodzi za mąż za Zygmunta Wachniewskiego, kawalera orderu Virtuti Militari za udział w wojnie z bolszewikami w 1920r. W czasie wojny zaangażowała się w działalność konspiracyjną, zaprojektowała i wykonała  sztandar 9 Pułku Piechoty AK oraz pracowała przy wydawnictwach prasy podziemnej. Po zakończeniu  II wojny światowej jej twórczość ulega rozkwitowi. Należy do Związku Polskich Artystów Plastyków, prezentuje swoje prace na wystawach, bierze udział w plenerach malarskich. Równocześnie angażuje się w działalność społeczną i dydaktyczną. Uczy w Państwowym Gimnazjum Leśnym w Zwierzyńcu i zaraża młodzież pasją do ochrony przyrody. Współpracuje z wybitnymi naukowcami tamtych czasów, profesorami: W. Szaferem, Z. Czubińskim, W. Skuratowiczem, J. Rafalskim, J. Urbańskim, S. Riabininem, A. Czartoryskim, K. Strawińskim, D. Fijałkowskim, K. Izdebskim, T. Wilgatem. Zostaje społecznym delegatem Państwowej Rady Ochrony Przyrody na Zamojszczyźnie, a Zarząd Główny PTTK powołuje Ją na społecznego opiekuna przyrody i zabytków architektury. Podczas licznych wędrówek po Roztoczu maluje unikatowe drzewa, krajobrazy i fotografuje zabytki, prowadząc ich powojenną inwentaryzację. Pisze liczne pisma do ówczesnych władz zajmujących się ochroną przyrody i zabytków, listy do naukowców zaangażowanych w badania przyrodnicze Roztocza, prośby i petycje. Walczy o utworzenie na Roztoczu szeregu rezerwatów przyrody. Za największe swoje osiągnięcie uważała przyczynienie się do powstania w 1957 roku rezerwatów „Obrocz” i „Nart – Czerkies”.

Aleksandra Wachniewska należy do chlubnego grona prekursorów utworzenia Roztoczańskiego Parku Narodowego. W czasie starań o powołanie Roztoczańskiego Parku Narodowego uczestniczy aktywnie w wielu działaniach zmierzających do tego celu: monituje w Ministerstwie Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, bierze udział w licznych konferencjach, komisjach i spotkaniach. W 1959r. publikuje w czasopiśmie „Chrońmy Przyrodę Ojczystą” artykuł pt.: „Z historii ochrony przyrody na Roztoczu”. W tym samym roku na łamach „Sylwana” ukazuje się wniosek o powołanie Roztoczańskiego Parku Narodowego opracowany przez lubelskich naukowców z UMCS, Dominika Fijałkowskiego i Krystyna Izdebskiego pt.: „W sprawie utworzenia Zwierzynieckiego Parku Narodowego”. Publikacja tych artykułów staje się przełomowym momentem w staraniach na rzecz utworzenia Roztoczańskiego Parku Narodowego.

W czasach komunistycznych ogromne zaangażowanie Aleksandry Wachniewskiej w ochronę przyrody było wielokrotnie krytykowane. W Zwierzyńcu, w swoich przedsięwzięciach była często bardzo osamotniona - jedynie dr Witold Odrowąż-Mieszkowski, miejscowy lekarz, pomagał Jej w tej trudnej działalności. W 1948r. została dyscyplinarnie zwolniona z pracy w szkole ze względów politycznych. Borykała się też z problemami finansowymi i mieszkaniowymi. W swoim myśleniu i działaniu wyrastała jednak ponad przeciętność, była osobą niezwykłą i wyjątkową, a Jej dorobek artystyczny i zasługi dla ochrony przyrody oraz środowiska naturalnego stawiają Ją w panteonie ludzi zasługujących na wielkie uznanie i pamięć. Aleksandra Wachniewska umiera w 1989r. w Zwierzyńcu po długotrwałej chorobie. Została pochowana na zwierzynieckim cmentarzu.

STACJA 1 – „DOM WE FLORIANCE”,

STACJA 2 – „DĄB WE FLORIANCE”

STACJA 3 – „ALEJA MARYSIEŃKI”

STACJA 4 – „DRZEWA NAD STAWEM”

STACJA 5 – „ŚWIERSZCZ JESIENIĄ”

STACJA 6 – „AUTOPORTRET”

STACJA 7 – „KOŚCIÓŁ NA WODZIE”

Opracowanie:
OEM/RPN
Małgorzata Tronkowska
fot. A. Rosińska